Opublikowane przez
Znacie pewnie powiedzenie “obiecywać gruszki na wierzbie” – czyli obiecywać rzeczy nierealne. Otóż te przysłowiowe „gruszki na wierzbie” można teraz na własne oczy zobaczyć w parku Sienkiewicza.
Tak naprawdę jest to owocująca grusza wierzbolistna (Pyrus salicifolia Pall.), eleganckie drzewko o srebrzystoszarych wąskich liściach i zwieszającym się pokroju, które mocno przypomina płaczącą wierzbę – dopóki wiosną nie zakwitnie. Należy do najpiękniejszych grusz ozdobnych.
Grusza wierzbolistna jest ciekawostką dendrologiczną i zaskoczeniem dla niewtajemniczonych.
Na pierwszy rzut oka podobna do innego krzewu o srebrzystym ulistnieniu – oliwnika wąskolistnego (Elaeagnus angustifolia L.). Albo do oliwki 😉
Widoczne na zdjęciu powyżej niepokaźne drzewko nie wygląda na swój wiek – a liczy około 130 lat. Zostało prawdopodobnie posadzone przy założeniu parku, u schyłku XIX wieku.
TROCHĘ TAKSONOMII
Grusze należą do rodziny różowatych (Rosaceae).
Odmiana ‘Pendula’ to powszechnie uprawiana forma gruszy wierzbolistnej – spotyka się w uprawie raczej tę odmianę niż formę typową.
Łacińska nazwa gatunkowa salicifolia (wierzbolistna) pochodzi od słów Salix – wierzba oraz folium – liść.
W “Dendrologii” Włodzimierza Senety i Jakuba Dolatowskiego (wydanie z 2008 r.) tak napisano o gruszy wierzbolistnej:
(…) w uprawie raczej nie ona, ale jej mieszańce z gruszą śnieżną, P. nivalis Jacq., czyli P. x canescens Spach ( = P. elaeagrifolia hort. non Pall.).
Czyli wygląda na to, że w rzeczywistości mamy w parkach odmianę gruszy oliwnikowej (Pyrus elaeagrifolia Pall.), a nie podobną do niej gruszę wierzbolistną.
POCHODZENIE
Grusza wierzbolistna pochodzi z Kaukazu i Zakaukazia, zachodniego Iranu i Azji Mniejszej, gdzie rośnie na kamienistych zboczach, na terenach porosłych jałowcem, w suchych rejonach, rzadziej w dolinach rzek. Została opisana po raz pierwszy w 1776 r. W 1780 r. jej odkrywca Peter Simon Pallas (1741-1811), zoolog i botanik niemiecki działający głównie w Rosji, przesłał nasiona słynnemu Josephowi Banksowi do Wielkiej Brytanii. Od tego czasu mamy ją w Europie.
POKRÓJ
Grusza wierzbolistna jest niedużym drzewem o szerokiej rozłożystej koronie; niekiedy rośnie jako krzew. Rośnie wolno. Osiąga 5-8 m wysokości i tyleż średnicy. Pień krótki, często krzywy. Konary odchodzą od pnia prawie pod kątem prostym. Gałęzie na końcach cienkie, zwisające.
LIŚCIE
Liście lancetowate, całobrzegie, długości 6-9 cm, szerokości 1-2 cm, ostro zakończone, podobne do liści wierzby białej. Za młodu obustronnie srebrzysto owłosione, starsze łysiejące i z wierzchu błyszczące, dojrzałe szarozielone, pokryte tylko od spodu szarym kutnerem. Liście gruszy wierzbolistnej nie przebarwiają się jesienią, lecz długo pozostają na drzewie.
KWIATY
Wiosną grusza wierzbolistna wcześnie zakwita – w końcu kwietnia. Kwiaty białe o średnicy 2 cm, z fioletowymi pręcikami, zebrane w niewielkie baldachogrona, rozwijają się równocześnie z liśćmi.
OWOCE
Owoce żółtawozielone, kuliste lub gruszeczkowate, na krótkich szypułkach, małe, długości 2-3 cm. Dojrzewają we wrześniu. Są twarde i cierpkie, z dużą ilością komórek kamiennych w miąższu, niesmaczne na surowo, ponoć nawet po ulężeniu niezbyt dobre do jedzenia. Tam gdzie rosną dziko nie pozwalają dzieciom jeść ich na surowo – zapewne powodują rozstrój żołądka. Być może nadają się na przetwory, na kompot, cydr czy ocet owocowy, dodatek do wina, albo do suszenia. Liście zawierają flawonoidy.
Jeśli nie wiecie co to ulęgałki koniecznie zajrzyjcie TUTAJ.
W wydanym w 1954 r. trzecim tomie obszernej publikacji „Drzewa i krzewy ZSRR” pod redakcją profesora Sokołowa czytamy (w języku rosyjskim):
Grusza wierzbolistna (P. salicifolia Pall.)
Drzewo 8-10 m wys., niekiedy krzew. Korona rozcapierzona, rozłożysta. Gałązki kolczaste, pokryte początkowo popielatoszarą, później czerwonawą korą. Pąki średniej wielkości, brązowawe, orzęsione, i prócz tego z białawymi lub rudymi włoskami; łuski pąków niekiedy ostro zakończone. Liście od podłużnie- i wąskolancetowatych, 6-9 cm dł. i 0,5-1 cm szer. (var. angustifolia Kuthath.), do szerokolancetowatych, 3-6 cm dł. i 1-2 cm szer. (var. latifolia Alexeenko), prawie siedzące lub na bardzo krótkich ogonkach, całobrzegie, niekiedy nierównomiernie i odlegle rozstawione, najszersze powyżej środka, srebrzyste lub szare; z pajęczynowatym lub jedwabistym przylegającym owłosieniem; na krótkopędach zebrane w pęczki. Kwiaty w skąpokwiatowych baldachogronach; płatki 1-1,3 cm dł., 0,5-0,7cm szer., z krótkim owłosionym paznokciem; kielich pozostający przy owocu, z owłosionymi działkami. Owoce kuliste lub gruszkowate, do 2 cm średnicy, żółtawobrunatne lub złociste, pokryte przetchlinkami; ogonki do 2 cm dł.
(…) Wytrzymała na suszę, mrozoodporna, nie wymagająca pod względem podłoża. Ma znaczenie w suchych rejonach i do selekcji przy tworzeniu nowych odmian – jako podkładka (…). Z uwagi na zdolność wydawania obfitych odrostów korzeniowych może być stosowana do umocnienia piaszczystych gleb. Owoce wykorzystuje się po ulęgnięciu.
Formy:
f. pendula hort. – forma płacząca, sadzona w ogrodach. Znana z Parku Stryjskiego we Lwowie. (…)
UPRAWA
Grusza wierzbolistna rośnie wolno, roczny przyrost to około 20 cm. Uprawiana w parkach i ogrodach – zwykle w odmianie zwisłej (‘Pendula’) – są to formy pienne szczepione na gruszy pospolitej, o pędach silnie wydłużonych i bardziej zwisłych niż u gatunku typowego.
W MIEŚCIE
Jak większość gatunków grusz grusza wierzbolistna doskonale rośnie w warunkach miejskich. Światłolubna. Odporna na mrozy i upały. Dobrze znosi suszę – związku z tym nie wymaga podlewania kiedy już się dobrze zadomowi, czyli po kilku latach od posadzenia. Bez większych wymagań w stosunku do gleby, będzie rosła nawet na glebach mocno przepuszczalnych lub ubitych. Dzięki silnie rozwiniętemu systemowi korzeniowemu może być wykorzystywana do stabilizacji skarp lub piasków. Toleruje zanieczyszczenie powietrza i zasolenie podłoża. Dość wrażliwa na choroby bakteryjne i grzybowe. Świetnie znosi cięcie, nadaje się na żywopłoty formowane i rzeźby z roślin (tzw. topiary).
Może być sadzona w parkach, zieleni osiedlowej, w szerokich pasach przyulicznych, najlepiej jednak prezentuje się posadzona pojedynczo na ciemnym tle.
W ŁODZI
Prawdopodobnie najstarszy w Łodzi okaz gruszy wierzbolistnej rośnie w parku Sienkiewicza.
W wydawanym w Łodzi przedwojennym “Czasopiśmie Przyrodniczym Ilustrowanym” w zeszycie 1-2 z 1931 r. w opisie parku Sienkiewicza pióra ogrodnika-architekta, naczelnika Wydziału Plantacji Miejskich Stefana Rogowicza znalazła się fotografia oraz wzmianka o gruszy wierzbolistnej:
Ciekawem drzewem jest też grusza wierzbolistna – Pirus communis salicyfolia, przypominająca ulistnieniem swym wierzbę. Owoce drzewa tego – małe gruszki – stworzyły wersję o “gruszkach na wierzbie”, co oczywiście jest mylne, gdyż gruszy na wierzbie szczepić nie można, jako na drzewie należącem do zupełnie innej rodziny.
O gruszy wierzbolistnej w parku im. Henryka Sienkiewicza pisali autorzy wydanych w 1962 r. “Parków Łodzi”:
Na pierwszym planie rozściela się rozległy trawnik z lekkim wzniesieniem, na którym samotnie stoi grusza wierzbolistna, Pirus salicifolia Pall. Jest to oryginalny gatunek gruszy, pochodzący z Kaukazu, o liściach podobnych do liści wierzby i owocach w postaci małych gruszek; stąd pochodzi powiedzenie “gruszki na wierzbie”.
W publikacji “Park Sienkiewicza. Park Moniuszki” pod redakcją profesora Romualda Olaczka wydanej w 2012 r. w ramach serii “Parki i ogrody Łodzi” również nie zapomniano o gruszy wierzbolistnej:
Grusza wierzbolistna Pyrus salicifolia – drzewo niewielkie, chociaż liczy 120 lat, ma zalediwe 4 m wysokości i 70 cm obwodu pnia. Rośnie samotnie na brzegu wielkiego trawnika na wprost Galerii Sztuki, na niewielkim wzniesieniu powstałym przy kopaniu schronów podczas okupacji (wtedy uszkodzono dolną część pnia, skutkiem czego jest pęknięcie i duży ubytek korowiny). Gęsta korona składa się z esowato powyginanych konarów i cienkich gałęzi. Wąskie, podłużne liście są bardzo podobne do liści wierzb, ale drzewo kwitnie białymi kwiatami, jak inne grusze, i rodzi drobne owoce przypominające twarde, zielone ulęgałki. Pochodzi z Kaukazu, jest rzadko uprawiana w parkach – nie tyle dla wątpliwej urody, ile jako osobliwość botaniczna: przy niej można wmówić nieznającemu drzew słuszność przysłowia o gruszkach na wierzbie. W Łodzi rośnie (rosła?) jeszcze tylko w Parku Poniatowskiego i przy ulicy Leczniczej (Mowszowicz 1968).
W parku przy ulicy Leczniczej grusza wierzbolistna rośnie nadal. Możliwe, że widziałam ją też w parku Poniatowskiego, ale za to nie ręczę. Ponadto gruszę wierzbolistną znajdziecie w łódzkim Ogrodzie Botanicznym (opisana jako odmiana Pendula), w ogródku dendrologicznym w parku na Zdrowiu, kilka ładnych okazów na zieleńcu przy szpitalu CKD od strony ulicy Czechosłowackiej wśród innych ciekawostek dendrologicznych.
