Jodła kalifornijska

Jodły (Abies Mill.) są drzewami z rodziny sosnowatych (Pinaceae) o strzelistych pniach, konarach ułożonych piętrowo w pozorne okółki, zimozielonych igłach i szyszkach sterczących w górę jak świece. Jodły mogą osiągać pokaźne rozmiary, choć rosną zwykle wolniej niż świerki i sosny.

Ogromna większość spośród blisko 50 znanych w świecie gatunków jodeł to wrażliwe drzewa leśne pochodzące z rejonów górskich, wymagające chłodu i wysokiej wilgotności powietrza. Do takich drzew specjalnej troski zalicza się nasza rodzima jodła zwyczajna (Abies alba Mill.), która bardzo źle rośnie w miastach.

Natomiast świetnie radzi sobie z suchym, zanieczyszczonym miejskim powietrzem superefektowna jodła kalifornijska, zwana też jodłą jednobarwną (Abies concolor (Gordon) Lindl. ex Hildebr.). W obrębie swego rodzaju stanowi odpowiednik popularnego „srebrnego świerka”, czyli świerka kłującego (Picea pungens).

Jodła kalifornijska jest drzewem osiągającym do 25-35(45) m wysokości. Może żyć ponad 300 lat. Włodzimierz Seneta w publikacji „Drzewa i krzewy iglaste” (1981) podaje, że w Anglii dorasta do około 40 m i 350 cm obwodu, a w Polsce znane są okazy do około 25 m wysokości i 280 cm obwodu.

Korona młodych jodeł przybiera formę zwartego stożka bez konieczności formowania. Z uwagi na dość wąski pokrój nie zajmują wiele miejsca. Drzewa rosnące pojedynczo lub w luźnych grupach na wolnej przestrzeni długo zachowują ugałęzienie do samej ziemi i wówczas wyglądają bardzo efektownie.

U starszych jodeł korona przybiera zwykle formę cylindryczną, a u bardzo starych szczyt korony staje się zaokrąglony lub nawet charakterystycznie spłaszczony, tworząc tzw. „bocianie gniazdo”.

Kora jodły kalifornijskiej za młodu szara i gładka, z wyraźnymi pęcherzami żywicy, u starszych okazów staje się gruba i tafelkowato spękana. Młodsze gałęzie gładkie, szarozielone do oliwkowozielonych.

Pędy jednoroczne są zwykle nagie lub niekiedy słabo owłosione, oliwkowe lub żółtawozielone.

Pąki zaokrąglone, żółtawe, pokryte żywicą, o nierównej powierzchni.

Igły jodły kalifornijskiej są długie, o wymiarach 40-60(75) mm x 2-2,5 mm, dość luźno ułożone, szablasto wygięte ku górze (w cieniu bardziej rozchylone na boki, w słońcu – nastroszone), równowąskie, spłaszczone, z wierzchu bez rowka, na wierzchołku zazwyczaj zaokrąglone i tępe (niekiedy słabo zaostrzone), miękkie, matowe, obustronnie prawie jednobarwne (= concolor), zwykle koloru niebieskozielonego. Nasza krajowa jodła zwyczajna ma igły z wierzchu ciemnozielone, a pod spodem z dwoma białymi paskami – kalifornijska jest zupełnie inna.

Zabarwienie jest zmienne, w związku z czym wyróżnia się szereg odmian ozdobnych o igłach od niemal białych po intensywnie niebieskie (‘Argentea’, ‘Violacea’). Siewki również mogą wyraźnie różnić się barwą. Roztarte igły bardzo silnie pachną skórką cytrynową lub tatarakiem. Igły żyją przez 3-5 lat, po czym opadają.

Po długich, miękkich, niekłujących igłach najłatwiej odróżnić jodłę kalifornijską od podobnego w odcieniach srebrnego świerka.

Jodły to drzewa jednopienne i rozdzielnopłciowe – co oznacza, że wytwarzają kwiaty męskie i żeńskie na jednym osobniku, lecz zebrane oddzielnie w jednopłciowe kwiatostany: męskie lub żeńskie. Szyszeczkowate kwiatostany żeńskie, ustawione pionowo, powstają w wierzchołkowej części korony. Kwiatostany męskie wyrastają na dolnej części pędów w kątach igieł, również w dolnej części korony. Jodły różnią się od świerków m.in. sterczącymi w górę szyszkami, które po dojrzeniu w jesieni (IX-X) całkowicie rozsypują się na drzewie, pozostawiając na gałęziach jedynie sterczące zdrewniałe osie zwane trzpieniami. Nigdy nie znajduje się pod jodłami całych dojrzałych szyszek.

Szyszki jodły kalifornijskiej osiągają 6-12 cm długości i 4-4,5 cm średnicy. Są cylindrycznego kształtu, złożone ze 100-150 łusek (bez widocznych wystających łusek wspierających), ustawione po 3-4 obok siebie. Przed dojrzeniem mają zabarwienie oliwkowe, żółtawe lub czerwonawe; dojrzałe brązowieją.

Produkcja szyszek rozpoczyna się u jodeł kalifornijskich w wieku około 40 lat. Powstają w wierzchołkowej części wysokich drzew, dlatego sfotografowanie ich nie zawsze jest możliwe.

Jodła kalifornijska pochodzi południowo-zachodnich rejonów Ameryki Północnej, gdzie występuje na stanowiskach górskich, na wysokości 900-3400 m n.p.m. W ojczystych lasach towarzyszą jej m.in. sosna żółta, sosna Jeffreya, daglezja zielona, jodła górska, świerk Engelmanna.

Jodła kalifornijska została odkryta w 1847 r. przez Augusta Fendlera (1813-1883) w pobliżu Santa Fe w stanie Nowy Meksyk i opisana przez botanika Georga Engelmanna (1809–1884).

W uprawie znana od 1867 r.  Seneta (1981) podaje, że do Anglii wprowadzona w1872 r., do Polski w końcu XIX w. Wynika z tego, że najstarsze z jodeł kalifornijskich rosnących w Polsce mogą mieć około 130 lat.

Jodła kalifornijska należy do najpiękniejszych drzew iglastych. Jest przy tym najbardziej odpornym gatunkiem jodły na stanowiska miejskie. Znosi suche, zanieczyszczone powietrze lepiej niż inne jodły. Radzi sobie dość dobrze z suszą i upałami. Nie oznacza to, że powinna być sadzona bezpośrednio przy ruchliwych ulicach, ale dobrym stanowiskiem będą parki, zieleńce, rozległe trawniki, miejsca reprezentacyjne. Ważne jest zabezpieczenie dolnych partii korony przed psim moczem, szczególnie w przypadku młodych drzew.

Ma skromne wymagania glebowe. Znosi nawet bardzo słabe podłoże, lecz najlepiej rośnie na zasobnych, lekko kwaśnych, umiarkowanie wilgotnych, przepuszczalnych (to ważne!) glebach. Potrafi rosnąć na suchej, cienkiej warstwie zwietrzałego granitu lub niemal na gołej skale. Nie toleruje jednak twardej, ubitej gleby (nie sadzić w miejscach wydeptywanych), nie powinna być uprawiana na ciężkim podłożu gliniastym.

Jodła kalifornijska należy do światłożądnych gatunków. Lubi stanowiska otwarte, w pełni nasłonecznione. Najpiękniej wygląda posadzona pojedynczo jako soliter lub w luźnych grupach. Wówczas bardzo długo zachowuje gęstą koronę i ugałęzienie do samej ziemi. Toleruje półcień, ale jako drzewo parkowe nie powinna rosnąć w zwarciu.

Jodła kalifornijska – mimo kalifornijskiego pochodzenia – doskonale znosi zimowe warunki naszego klimatu, ba – toleruje zimowe spadki temperatury do około -40^oC.

Jodła kalifornijska to jedyna jodła, która może być polecana bez zastrzeżeń do sadzenia w całej Polsce. Spośród jodeł najlepiej znosi klimat kontynentalny.

Popularna i często uprawiana.  To znakomity wybór, jeśli potrzebujecie srebrzystego lub niebieskiego zimozielonego drzewa o efektownej stożkowatej sylwetce.

Zwykle przyrasta 20-30 cm rocznie. Pozostaje dekoracyjna przez wiele lat, dłużej niż srebrne świerki, i jest bardziej od nich przyjemna w dotyku.

Oprócz form o rozmaicie zabarwionych igłach istnieją odmiany o różnej sile wzrostu – w tym również karłowe, wolno rosnące, nadające się do małych ogrodów.

Dzięki charakterystycznym, bardzo długim, jednobarwnym igłom łatwo jodłę kalifornijską odróżnić od wszystkich innych jodeł.

Jodła kalifornijska jest niekiedy uprawiana na plantacjach jako drzewko bożonarodzeniowe.

Igliwie jodły kalifornijskiej o cytrynowym zapachu to dobry surowiec na herbatki. Napary z igieł mają działanie moczopędne i wykrztuśne. Mam w planach nalewkę z igliwia jodły kalifornijskiej, cytryny lub pomarańczy i goździków lub cynamonu.

Rdzenni Amerykanie stosują wyciągi z igieł tego gatunku w leczeniu reumatyzmu. Niewiele jest badań dotyczących składu chemicznego jodły kalifornijskiej – jedno z nich znajdziecie TUTAJ (w języku angielskim).