Judaszowiec kanadyjski

Urodę ma zjawiskową. W czasie kwitnienia przypomina różowy obłok. Kwitnie na nagich pędach. Niczym u tropikalnego kakaowca kwiaty wyrastają bezpośrednio z pnia i gałęzi – zjawisko jest określane jako kaulifloria. Kwiaty są jadalne i należą do najsmaczniejszych spośród wszystkich kwiatów. Tak naprawdę judaszowiec ma niewiele wspólnego z Judaszem, a jego nazwa to splot pomyłek i nieścisłości.

Okazy na zdjęciach rosną w łódzkim Ogrodzie Botanicznym.  Nie spotkałam judaszowca w żadnym z parków w Łodzi. Mam nadzieję, że projektanci przewidują  dla nich miejsce  w zieleni miejskiej. Judaszowiec kanadyjski nie jest wybredny. Może rosnąć w cieniu lub w słońcu, na podłożu wilgotnym lub suchym. Atrakcyjny jako soliter albo sadzony w grupach w parkach, alejach, na skwerach, nad wodą, w zieleni osiedlowej, przydomowych ogrodach.

Judaszowce (Cercis L.) należą do bogatej w gatunki rodziny bobowatych (Fabaceae). Są zatem spokrewnione z robinią akacjową, karaganą, fasolą i groszkiem pachnącym. Znanych jest około 7 gatunków judaszowców występujących w południowej Europie, Azji, Ameryce Północnej. W rejonie śródziemnomorskim i południowo-zachodniej Azji rośnie dziko judaszowiec południowy (Cercis siliquastrum L.), który w Polsce lubi podmarzać. Ma liście zaokrąglone na wierzchołkach, u nasady głęboko sercowate i zawsze nagie. Z uwagi na sercowate liście zwany był “drzewem miłości”. Czasami można kupić u nas judaszowiec chiński (Cercis chinensis Bunge), który też jest uważany za dość wrażliwy na mrozy.

Co  judaszowiec ma wspólnego z Judaszem? Nazwa rodzaju odnosi się do europejskiego gatunku – legenda głosi, że na tym drzewie powiesił się Judasz, a wtedy białe dotąd kwiaty zaróżowiły się ze wstydu. Według innej teorii – bardziej prawdopodobnej – nazwa ma związek z występowaniem rośliny na wzgórzach judejskich i francuską nazwą Arbre de Judée (drzewo Judei) – był bowiem rozpowszechniony w tamtych rejonach. Omyłkowo zatem przyjęła się nazwa związana z Judaszem (drzewo Judasza – judaszowiec), zamiast z Judeą.

W naszym klimacie najbardziej odpornym na mrozy gatunkiem wydaje się judaszowiec kanadyjski (ang. Eastern Redbud). Jego ojczyzna to niemal cały obszar Stanów Zjednoczonych i Meksyku. Nazwa gatunkowa nadana przez Linneusza jest nieścisła, bo w Kanadzie występuje tylko na niewielkim terytorium. Niektórzy dendrolodzy nazywają go judaszowcem amerykańskim.

Judaszowiec kanadyjski (Cercis canadensis L.) w naturze rośnie w podszycie i na skrajach wilgotnych lasów, wzdłuż strumieni. W ojczyźnie jest drzewem do około 12 m wysokości. U nas występuje jako niewielkie drzewko lub szeroki krzew i dorasta do 4-6 m. Pień zwykle niewysoki, prosty lub pokrzywiony. Kora na pniu ciemnoszara, gładka, z wiekiem bruzdowato spękana i łuszcząca się niewielkimi płatami. Korona luźna, rozłożysta, zaokrąglona lub spłaszczona, często parasolowata. W dobrych warunkach judaszowiec kanadyjski rośnie stosunkowo szybko, szczególnie jeśli ma pod dostatkiem wilgoci i stosuje się nawożenie. Wtedy potrafi urosnąć nawet ponad 1 m w ciągu sezonu – ale takie podpędzane rośliny są podatniejsze na przemarzanie. W przeciętnych warunkach po 5-6 latach osiąga wysokość 2-3 m, a kwitnąć zaczyna w wieku 3-6 lat.

Młode pędy są cienkie, brązowe, gładkie i błyszczące, zygzakowato powyginane. Później stają się szare. Pąki liściowe drobne, ciemnobrązowe z czerwonym odcieniem (angielska nazwa Redbud). Pąki kwiatowe większe niż liściowe, nieco cylindryczne, przylegają do gałęzi.

Liście skrętoległe, długoogonkowe, całobrzegie, w zarysie zaokrąglone, długości 7-12 cm, u nasady płytko sercowate, na wierzchołku krótko zaostrzone, ciemnozielone, od spodu jaśniejsze i zwykle  owłosione, zwłaszcza na nerwach. Najmłodsze rozwijające się liście są przez krótki okres zaczerwienione. Jesienią przebarwiają się na żółto, a na zimę opadają.

Judaszowiec kanadyjski  kwitnie obficie tuż przed rozwojem liści, w końcu kwietnia lub w maju. W czasie kwitnienia jest olśniewający, budzi zainteresowanie. Kwiaty utrzymują się przez 2-3 tygodnie.

Kwiaty długości 1-1,5 cm, jasnoróżowe, podobne do motylkowatych, ale wszystkie płatki w liczbie pięciu niezrośnięte – brak łódeczki. Zebrane są w pęczki zwykle po 4-8 sztuk.

Niezwykłą cechą judaszowców jest wyrastanie kwiatów wprost na pniach i grubszych gałęziach, a nie jak u większości roślin drzewiastych na młodych pędach. Zjawisko nazywa się kauliflorią (od greckiego kaulos – gałąź i łacińskiego flos – kwiat). Występuje często w tropikach, natomiast w umiarkowanym klimacie to rzadkość. Kauliflorię można też obserwować u naszego rodzimego wawrzynka wilczełyko (Daphne mezereum L.).

Owocem judaszowca jest kilkunasienny płaski strąk długości 6-8 cm. Strąki dojrzewają jesienią i stają się brązowe lub brunatnoczarne. Często wiszą na krzewie przez całą zimę, co ułatwia identyfikację. Nasiona są ciemnobrązowe i lśniące.

Łacińska nazwa judaszowca Cercis pochodzi od greckiego słowa kerkis – czółenko, czyli element krosna tkackiego. Podobno nazwę tę nadał starożytny grecki uczony Teofrast. Spójrzcie na owoc judaszowca – czy nie przypomina czółenka? To taki trochę “łódzki” akcent.

Judaszowiec kanadyjski to idealna roślina do miasta. Toleruje przeciętne warunki glebowe i zasadowy odczyn podłoża (pH 5-8). Nie boi się wielkomiejskich zanieczyszczeń ani suszy. Rośnie dobrze zarówno na słonecznych stanowiskach, jak i półcienistych. Na ogół nie atakują go choroby i szkodniki. Należy do najbardziej atrakcyjnych drzewiastych roślin ozdobnych jakie mogą rosnąć w naszym klimacie.

Nie całkiem prawdziwe informacje o delikatności judaszowca kanadyjskiego psują mu opinię i powstrzymują przed szerszym rozpowszechnieniem. Zapewne myli się go z ciepłolubnym śródziemnomorskim judaszowcem południowym. Judaszowiec kanadyjski jest odporniejszy na mróz niż gatunek europejski. W USA rośnie w strefach klimatycznych od 4 do 9. Ze względu na rozległy zasięg w amerykańskiej literaturze dendrologicznej podkreśla się, że wybór źródła nasion jest istotny dla uzyskania roślin całkowicie wytrzymałych na mrozy. Czyli w chłodniejszych rejonach należy wysiewać nasiona lokalnego pochodzenia lub sprowadzone z północnych krańców zasięgu, a nie na przykład z Florydy czy Meksyku. Niby to oczywiste, ale nie zawsze praktykowane. Stąd zapewne wrażliwość niektórych okazów na mrozy. Młode egzemplarze warto na wszelki wypadek okryć po pierwszych przymrozkach. Podobnie jak większość wcześnie kwitnących krzewów lepiej sadzić judaszowce w zacisznych, osłoniętych od wiatru miejscach. Czasami późne przymrozki uszkadzają pąki, kwiaty lub liście.

Znane są odmiany uprawne (kultywary) judaszowca kanadyjskiego o kwiatach białych lub czerwonych, kwiatach pełnych, liściach pstrych lub purpurowych (‘Forest Pansy’), o płaczącym pokroju. Kupując w renomowanych szkółkach warto podpytać o odporność na mróz danej odmiany.

Niedawno doktor Henryk Różański w swoim blogu szeroko pisał o judaszowcach w fitoterapii.

Pąki kwiatowe i kwiaty judaszowca są jadalne. Surowe kwiaty mają subtelny kwiatowy zapach i ostry słodko-kwaśny smak. Zawierają witaminę C. Rozwinięte kwiaty są słodsze niż zamknięte w pączkach. Mogą być ozdobą sałatek, kanapek, deserów. Można zamrażać kwiaty w kostkach do lodu i serwować w drinkach. Pąki kwiatowe kandyzować w cukrze lub marynować w occie owocowym. Podobno smaczne są kwiaty smażone przez 10 minut w maśle.

Zielone niedojrzałe strączki przypominają z wyglądu cukrowy groszek i również są jadalne. Póki bardzo młode i miękkie mają świeży smak przypominający niedojrzałe jabłka.   Rdzenni Amerykanie jadali je od wieków na surowo, po ugotowaniu czy usmażeniu. Okres zbioru jest krótki – lepiej nie spóźnić się, bo wyrośnięte strąki są twarde, gorzkawe, niesmaczne. Z nasion judaszowca przyrządzano napój przypominający kawę.

Nieco o rozmnażaniu judaszowców. Siew w amatorskich warunkach jest kłopotliwy, gdyż twarde nasiona wymagają specjalnego traktowania, a młode rośliny ochrony przed mrozem. Poza tym nabywając nasiona nie znamy zwykle ich pochodzenia. Dlatego lepiej kupić się w szkółce sadzonki w pojemnikach. Nie poleca się sadzić judaszowców kopanych z gruntu, bo mają wrażliwe korzenie. Przesadzanie też często źle się kończy dla rośliny.

W pierwszych latach po posadzeniu judaszowiec wymaga regularnego podlewania i dokarmiania. Mimo że należy do rodziny bobowatych (motylkowatych) nie jest rośliną samonawożącą się, gdyż.jego korzenie nie żyją w symbiozie z bakteriami wiążącymi azot cząsteczkowy z atmosfery.

Cierpi od drastycznego niedoboru wilgoci w podłożu, nadmiaru wilgoci, uszkodzeń mechanicznych. Zestresowana roślina jest bardziej podatna na choroby i uszkodzenie przez szkodniki. W dorosłym wieku uprawa jest bezproblemowa.