Kalina sztywnolistna

Park im. Jana Matejki należy do parków pofabrykanckich. Został założony w 1924 r. Jest parkiem wyjątkowym w skali Łodzi, gdyż jako jedyny ma charakter ogrodu francuskiego, wyróżniającego się regularnością kompozycji. Mimo szczupłej powierzchni zgromadzono tu pokaźną kolekcję osobliwości dendrologicznych, w tym rzadkich krzewów ozdobnych.

W wydanej w 1962 r. książce „Parki Łodzi” pod redakcją profesora Jakuba Mowszowicza czytamy:

(…) park im. Matejki zadziwia ilością gatunków i odmian krzewów dekoracyjnych, w tym często rzadkimi i osobliwymi. Między innymi spotykamy tu kalinę Burkwooda, Viburnum Burkwoodii Burkw. – krzew bardzo ozdobny o białych kwiatach, kwitnących obficie w maju przyjemnie i silnie pachnących, o liściach połyskujących, całobrzegich. Drugim ciekawym gatunkiem kaliny jest pochodząca z Chin kalina sztywnolistna, Viburnum rhytidophyllum Hemsl. – oryginalny ten krzew ma liście zimotrwałe, podłużnie jajowate, pomarszczone, całobrzegie, długości do 25 cm.

Obydwa wymienione osobliwe gatunki kaliny rosną w parku Matejki do dziś i wyglądają doskonale. Może ktoś z Państwa kojarzy od kiedy tam rosną? Jeśli posadzono je przy zakładaniu ogrodu mają obecnie blisko 100 lat.

Poznajmy bliżej kalinę sztywnolistną. Poza kolekcjami to rzadko spotykany w Polsce gatunek, częstszy na zachodzie kraju. W Łodzi oprócz parku Matejki występuje jeszcze w Ogrodzie Botanicznym. Powinna być sadzona częściej, bo z wyglądu przypomina popularne zimozielone różaneczniki, a wymagania uprawowe ma skromniejsze.

Kalina sztywnolistna (Viburnum rhytidophyllum Hemsl.) pochodzi z zachodnich i środkowych Chin (strefa mrozoodporności 6-7). Sprowadzona w 1900 r. przez Ernesta H. Wilsona do szkółek James Veitch & Sons.

Jest zimozielonym krzewem wysokości do 3-5 m i podobnej szerokości. Ma dość luźny pokrój i wzniesione, sztywne gałęzie.

Kora starszych gałęzi brązowa lub szara, dość gładka. Młode pędy grube, pokryte  gęstym kutnerem z gwiazdkowatych włosków. Pąki wegetatywne nagie, również pokryte jasnym kutnerem o rdzawym odcieniu, który jak futerko chroni przed mrozem.

Liście zimotrwałe, podłużnie jajowate lub lancetowate, duże, do 25 cm długości i 3-8 cm szerokości, całobrzegie, grube i sztywne (stąd polska nazwa gatunkowa), u nasady zaokrąglone lub płytko sercowate, z tępo zaostrzonym wierzchołkiem, na ogonkach.

Liście z wierzchu ciemnozielone, błyszczące, atrakcyjnie pomarszczone, z głęboko wciśniętymi nerwami, pod spodem okryte gęstym, wełnistym, jasnym kutnerem.

Łacińska nazwa gatunkowa rhytidophyllum nawiązuje do silnie pomarszczonych liści – od greckich słów rhytis lub rhytidos – zmarszczka i phyllon – liść.

Zimą w czasie mrozów liście kaliny sztywnolistnej zwijają się podobnie jak liście różaneczników, aby przez zmniejszenie powierzchni ograniczyć transpirację w związku ze zjawiskiem tzw. suszy fizjologicznej wywołanej brakiem możliwości pobierania wody ze względu na zamarznięty grunt.

Kwiaty drobne (4-6 mm średnicy), kremowobiałe, zebrane w szczytowe podbaldachy 10-20 cm średnicy. Kalina sztywnolistna w przeciwieństwie do rodzimej kaliny koralowej (Viburnum opulus) nie tworzy kwiatów płonych. Kwitnie w maju i czerwcu.

Zimują nie okryte łuskami pąki kwiatostanowe, gęsto pokryte kutnerem podobnie jak młode pędy. Pąki formują się latem w roku poprzedzającym kwitnienie.

Owoce drobne,  jajowate, początkowo czerwone,  w pełni dojrzałe czarne i lśniące, zebrane w mniej lub bardziej gęste owocostany. Dojrzewają w sierpniu i wrześniu.

Przed całkowitym dojrzeniem w jednym owocostanie występują owoce czerwone i czarne. Dwubarwne owocostany wyglądają bardzo efektownie. Z czasem wszystkie owoce czernieją, marszczą się i zasychają.

Należy sadzić co najmniej dwa osobniki (różne klony) obok siebie, bo kaliny są często samosterylne i jedna słabo owocuje. W parku Matejki rośnie kilka okazów kaliny sztywnolistnej, w pobliżu zbiornika wodnego.

Bardzo oryginalny i dekoracyjny krzew. Mimo że rzadka jest najczęściej spotykanym gatunkiem spośród zimozielonych kalin.

W uprawie niekłopotliwa – choć woli wilgotną, lekko kwaśną glebę i stanowisko słoneczne lub półcieniste, będzie rosła również w cieniu i na glebie nieco alkalicznej. Jak większość zimozielonych roślin lubi miejsca o wysokiej wilgotności powietrza. Na ogół nie atakują jej choroby i szkodniki. Dobrze znosi przesadzanie. Łatwo rozmnaża się z sadzonek.

Kalina sztywnolistna nie w pełni odporna na mrozy. Jak większość roślin zimozielonych w surowe zimy może przemarzać. Lepiej prezentuje się rosnąc w miejscu zacisznym, osłoniętym od wiatrów, na przepuszczalnym podłożu, które zwiększa mrozoodporność.

W przypadku przemarznięcia można obciąć pędy przy samej ziemi – wkrótce odrosną.

Brak informacji czy owoce są jadalne lub mają właściwości lecznicze. Różnie bywa z kalinami, niektóre bywają toksyczne. W jednym z rosyjskich podręczniku dendrologii znalazłam wzmiankę, że owoce kaliny sztywnolistnej są jadalne i słodkie. Szybko znikają z krzewów – pewnie za sprawą ptaków.