Parczelina trójlistkowa

Parczelina trójlistkowa (Ptelea trifoliata L.) to aromatyczny krzew zaliczany do rodziny rutowatych (Rutaceae). Jest spokrewniona z ogrodową rutą oraz egzotycznymi cytrusami.

POCHODZENIE

Parczelina trójlistkowa pochodzi z Ameryki Północnej. Zwano ją tam drzewem chmielowym (Hop Tree), gdyż owoce dawniej stosowano zamiast chmielu przy warzeniu piwa.

POKRÓJ

Luźny szeroki krzew lub niewielkie drzewko wysokości do 5 m.

PĘDY

Pędy są bardzo delikatnie aksamitnie owłosione.

PĄCZKI

Pączki małe, ukryte w ogonkach liści.

LIŚCIE

Liście parczeliny trójlistkowej są złożone z trzech listków szerokoeliptycznych lub jajowatych, z wierzchu ciemnozielonych i połyskujących, pod spodem sinozielonych, z przeświecającymi gruczołkami zawierającymi olejki eteryczne na brzegu lub na całej powierzchni. Listki osadzone są na wspólnym długim ogonku. Liście osadzone są skrętolegle. Rozwijają się późno na wiosnę. Jesienią przybierają barwę soczysto żółtą i wcześnie opadają.

KWIATY

Kwiaty parczeliny są niepozorne, średnicy około 1 cm, zielonkawożółte, poligamiczne, zebrane w baldachogrona, ukazują się w czerwcu. Są chętnie odwiedzane przez pszczoły, miododajne. Kwiaty przyjemnie pachną goździkami – w dzień niezbyt mocno, wieczorem zapach się nasila, a nocą aromat upaja jak perfumy. Kwitną już młode egzemplarze.

OWOCE

Owoce parczeliny trójlistkowej to okrągłe skrzydlaki z 2 orzeszkami umieszczonymi w środku dość szerokiego skrzydełka, zebrane w gęste pęczki.  Przypominają z wyglądu owoce wiązu, lecz łatwo odróżnić parczelinę po złożonych trójlistkowych liściach. Po opadnięciu liści długo jeszcze utrzymują się na drzewie, niekiedy przez całą zimę. Owoce są  gorzkie, pachną podobnie jak chmiel – trochę korzennie, trochę cytrusowo.

GDZIE ROŚNIE

Parczelina trójlistkowa może rosnąć na stanowiskach słonecznych lub półcienistych, wymaga jednak gleb nie za suchych. Bardzo odporna na mrozy. W uprawie nie sprawia kłopotów. Nadaje się do zadrzewień miejskich, osiedlowych, do parków i większych ogrodów. Ostatnio skromny krzew ten wyszedł z mody, a w szkółkach królują rośliny o krzykliwych kolorach. Warto przypomnieć, że istnieją odmiany ozdobne parczeliny trójlistkowej, np. odmiana żółtolistna (Ptelea trifoliata L. ‘Aurea’), której młode liście mają złocistą barwę, a latem stają się jasnozielone.

W ŁODZI

Parczelina trójlistkowa rośnie m.in. w Parku Matejki przy ogrodzeniu od strony ulicy Narutowicza, a także w parku przy ulicy Leczniczej. Ponadto spotykana jest w zieleni osiedlowej – np. wśród bloków na Pojezierskiej.

NAZWA

W “Dendrologii” Senety i Dolatowskiego czytamy, że łacińska nazwa krzewu Ptelea to starogrecka nazwa wiązu, przyjęta przez Linneusza ze względu na kształt owoców-skrzydlaków .

W PIWOWARSTWIE

Przytoczę tekst sprzed niemal 140 lat, z „Ogrodnika Polskiego” (N. 4 z 1880 r.)

„Owoce parczeliny zamiast chmielu.

Z powodu straszliwego zniszczenia które szerzy wśród winnic we Francyi filoksera. mieszkańcy tego pięknego kraju zawczasu myślą o zastąpieniu wina piwem.

Sławny już dziś hodowca drzew owocowych Karol Baltet zauważył, że na owocach parczeliny (Ptelea trifoliata), można robić tak dobre piwo, jak na chmielu. Na wyst. Roln. w Chalons nad Marną przedstawił kilka gatunków piwa zrobionego na tych owocach, które wyrównywało najlepszemu piwu sztrasburskiemu. W Stanach Zjednoczonych, nazywają parczelinę drzewem chmielowem, a owoce jej pachną chmielem. (Gard. Chron.).

Jaką przyszłość ma przed sobą uprawa parczeliny, to powinny wykazać próby, jakie zapewne przedsięwezmą piwowarzy; w każdym razie zaznaczamy tu z naszej strony, że Ptelea jest krzewem przewybornie u nas zaaklimatyzowanym. Łatwo ją spotkać w każdym nieledwie ozdobnym ogrodzie, mrozu się nie obawia, a owocuje nader obficie i to od młodości. Gdyby parczelina miała chmiel zastąpić, to uprawa jej byłaby nierównie łatwiejszą i mniej kosztowną niż tego ostatniego. Krzak ten nie potrzebuje ani tak wybornej ziemi, ani tyczek, ani obcinania wąsów. Niech i nasi piwowarzy nie zaniedbują popróbować tej nowej przyprawy, bo na pomyślnych wypadkach ich spostrzeżeń może się oprzeć nie mała oszczędność grosza, dziś za granicę wysyłanego.”

W FITOTERAPII

Obszerny tekst o zastosowaniach leczniczych parczeliny trójlistkowej znajdziemy tutaj.

Amerykańscy lekarze eklektycy z przełomu XIX i XX wieku stosowali parczelinę trójlistkową zamiast chininy w leczeniu malarii oraz jako środek tonizujący, o czym można przeczytać w King’s American Dispensatory.

ROŚLINA AROMATYCZNA

Wszystkie części rośliny (kora, korzenie, roztarte gałązki i liście) pachną cytrusowo, nieco piżmowo, orzeźwiająco – choć nie wszystkim podoba się ten zapach, a dla niektórych osób jest nieprzyjemny.

UWAGA

W słoneczne dni nie należy dotykać parczeliny, ponieważ podobnie jak ruta czy dyptam jesionolistny powoduje uwrażliwienie skóry na promienie słoneczne (fotosensybilizacja), co może spowodować poparzenie skóry.

CIEKAWOSTKI

J. Wrzesiński w czasopiśmie “Ogrodnik” N. 6 z marca 1939 r. zaleca sadzenie parczeliny jako pokarmu dla ptaków:

“Jako pokarm, nie tylko w zimie, służą także sikorkom nasiona parczeliny, Ptelea trifoliata L. i jej odmiany: Pt. Tr. aurea Bensch o liściach złocisto-żółtych, Pt. Tr. fastigiata, Bensch, piramidalne rosnąca i Pt. Tr. fol. aureo varieg. Hort, o liściach żółto-pstrych. Parczelina jest pięknym, wyrastającym do 6 m. wysokości drzewiastym krzewem parkowym, o wielkich jasno zielonych, trójdzielnych liściach i połyskujących i drobnych, niepozornych, pachnących kwiatach. Znosi cień. Wydaje dużą ilość owoców, o średnicy około 20 mm., podobnych do owoców wiązów. Nasiona podobne są z kształtu do nasion soczewicy, osadzone po środku owocu. Nasiona trzymają się na krzewie przez całą zimę, aż do wiosny. Odmiany parczeliny barwnolistne, słabiej nieco rosnące i nie tak wysoko wyrastające, posadzone pojedynczo na trawnikach lub pod Skupinami, tworzą piękną ozdobę parków i ogródków przy willach.”