Śnieżyczka przebiśnieg

Do rodzaju śnieżyczka (Galanthus) zalicza się około 20 gatunków wieloletnich roślin cebulkowych. Łacińska nazwa rodzaju Galanthus oznacza „mleczny kwiat”. Zasięg obejmuje środkową i południową Europę, Krym, Kaukaz, Azję Mniejszą. Najwięcej gatunków śnieżyczki, bo około 16, występuje na Kaukazie.

Różne gatunki śnieżyczki uprawia się jako rośliny ozdobne. Są do siebie dość podobne, mają też podobne wymagania uprawowe. Najbardziej popularna jest śnieżyczka przebiśnieg, która jest naszym jedynym rodzimym gatunkiem śnieżyczki.

Śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis L.) to bylina z rodziny amarylkowatych (Amaryllidасеае) z niewielką brązową cebulką jajowatego kształtu. Roślina osiąga wysokość 5-15 (25) cm. Liście odziomkowe dwa (rzadziej 3-4), sinozielone, równowąskie, 8-10 cm długości i 4-6 mm szerokości, otoczone u nasady błoniastą pochwą, ukazują się równocześnie z pączkami kwiatowymi i są równe łodydze kwiatowej lub krótsze. W okresie kwitnienia liście pokrywa woskowy nalot.

Łodyga kwiatowa obła, wzniesiona, z błoniastym przykwiatkiem w górnej części, zgięta na szczycie, zawsze tylko z jednym zwieszonym dzwonkowatym kwiatem o sześciu mlecznobiałych działkach okwiatu: zewnętrzne działki dłuższe, do 25 mm, odstające, wewnętrzne krótsze, do 11 mm, z półkolistą zieloną plamką. Kwiaty zamykają się na noc. Zamknięte kwiaty mają kształt kropli (angielska nazwa Snowdrop).

Śnieżyczka przebiśnieg kwitnie  nas od lutego do kwietnia, w zależności od pogody. Owocem jest żółtozielona, jajowata, mięsista torebka. Podłużne nasiona opatrzone elajosomem (ciałkiem tłuszczowym) są rozsiewane przez mrówki. Po wydaniu owoców na początku lata część nadziemna rośliny obumiera.

Śnieżyczka przebiśnieg dziko rośnie w świeżych i wilgotnych lasach liściastych, zaroślach, na wilgotnych łąkach, chętnie na glebach gliniastych. Nieraz tworzy łany. Jest gatunkiem wskaźnikowym starych lasów. Niezbyt często spotykana na naturalnych stanowiskach, głównie w Karpatach, Sudetach i południowej części niżu. W Polsce osiąga północną granicę zasięgu.

Od 2014 r. śnieżyczka przebiśnieg jest objęta w Polsce ochroną częściową – co oznacza, że na stanowiskach naturalnych nie wolno zbierać przebiśniegów bez zezwolenia udzielonego przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska (regionalnego konserwatora przyrody). Wcześniej śnieżyczka przebiśnieg była objęty całkowitą ochroną.

Przebiśniegi są często uprawiane w ogrodach, parkach, osiedlowych zieleńcach. Najlepiej sadzić w grupach po 10-30 sztuk pod krzewami i drzewami. Lubią stanowiska słoneczne i  półcieniste. Jeśli rosną na trawniku nie należy kosić dopóki liście nie obumrą, czyli do początku lata.

W Łodzi śnieżyczkę przebiśnieg fotografuję na osiedlu zwanym Berlinkiem przy ulicy Kalinowej, gdzie rośnie między blokami, i na trawnikach w parku Klepacza. W parku Klepacza oprócz śnieżyczki przebiśnieg spotkamy inny gatunek – śnieżyczkę Elwesa (Galanthus elwesii) pochodzącą z Bałkanów i Turcji.

Przebiśniegi są symbolem przedwiośnia. Cieszą oczy zapowiadając koniec zimy. U nas kwitną w lutym i marcu, często jeszcze w kwietniu. Nie boją się śniegu i przymrozków. W lasach i zaroślach, opuszczonych ogrodach, a cmentarzach spotyka się zdziczałe przebiśniegi.

Przebiśniegi rozmnażamy z siewu lub z cebulek. Cebulki wykopuje się w końcu lata, dzieli kępy i od razu sadzi na nowym miejscu na głębokość 5-7 cm, starając się nie obrywać korzeni. Cebulki nie powinny przeschnąć – jeśli trzeba je przez jakiś czas przechować umieszczamy w wilgotnym piasku lub torfie. Kępy dzieli się zazwyczaj co 5-6 lat,  ale mogą rosnąć w jednym miejscu bardzo długo. W dobrych warunkach każda cebula tworzy co roku 1-3 potomne cebulki.

Można wysiewać świeżo zebrane nasiona przebiśniegów. Siewki zakwitają po 3-5 latach. W dobrych warunkach przebiśniegi dają samosiew, ale niezbyt agresywnie. Różne gatunki śnieżyczki mogą krzyżować się między sobą.

W Rosji znana jest legenda o przebiśniegach która mówi, że pewnego razu Zima postanowiła królować bez końca i nie wpuszczała na ziemię Wiosny. Wszystkie kwiaty przestraszyły się jej, z wyjątkiem przebiśniegu, który wyrósł spod śniegu. Słońce ujrzawszy śmiały kwiatek ogrzało ziemię swymi promieniami i zaczęła się Wiosna…

W niektórych krajach dzień 19 kwietnia jest Dniem Przebiśniegu (The Day of Snowdrop), pierwszego zwiastuna wiosny. Święto było obchodzone po raz pierwszy w Anglii w 1984 r.

Zielnik ekonomiczno-techniczny czyli opisanie drzew, krzewów i roślin dziko rosnących w kraju, jako też przyswojonych, z pokazaniem użytku ich w ekonomice, rękodziełach, fabrykach i medycynie domowej, z wyszczególnieneim jadowitych i szkodliwych oraz mogących służyć ku ozdobie ogrodów i mieszkań wiejskich: Ułożony dla gospodarzy i gospodyń przez Józefa Gerald-Wyżyckiego, wydany w Wilnie w 1845 r., podaje takie informacje o przebiśniegu, zwanym wówczas śniegułą:

Śnieguła pospolita Galanthus nivalis

Cebula okrągła, drobna; głębik 4-5-calowy, jedno-kwiatowy; liście korzenowe, równo-wązkie, płaskie, tępo zakończone; kwiaty zwisłe, dzwonkowate, 6-dzielne; podziałki zewnętrzne nieco krótsze i grubsze, zielonawo-białe, wycięte. Rośnie dziko na Wołyniu i Podolu; kwitnie w kwietniu lub na początku maja. U nas w ogrodach się utrzymuje, i drobne cebulki śnieguły zasadzają się kupkami na rabatach, oraz na brzegach klombów. Jest też odmiana z kwiatem pełnym. Udaje się na każdym gruncie lekkim.

Śnieżyczka przebiśnieg to roślina silnie trująca. W Rosji uważają, że nawet niewielki bukiecik kwiatów przebiśniegu postawiony w pokoju na noc może powodować silny ból głowy i kiepskie samopoczucie. Jak mówią zielarze i znachorzy przebiśnieg „odbiera energię”. Ma interesujące właściwości lecznicze, ale to roślina dla doświadczonych zielarzy, nie dla amatorów.

O przebiśniegach w fitoterapii przeczytacie u doktora Henryka Różańskiego tutaj i tutaj.

Cebule przebiśniegów zawierają alkaloid galantaminę, inhibitor acetylocholinoesterazy, która poprawia przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Wiąże się z nią duże nadzieje w leczeniu choroby Alzheimera. Produkuje się z niej preparat Nivalin stosowany jako lek wspomagający w schorzeniach neurologicznych.