Topola chińska

Zaciekawiły mnie kiedyś drzewa rosnące na Zgierskiej naprzeciw skrzyżowania z Dolną. Niby topole, ale jakieś dziwne. Okazały się topolami chińskimi. Wtedy było ich cztery w rzędzie – niestety jednej już nie ma, padła w huraganach w 2017 r.

Mało kto słyszał o topoli chińskiej, choć w Łodzi wcale nie jest rzadkością. Nawet w podręcznikach dendrologii trudno znaleźć informacje wychodzące poza lakoniczny opis.

Topola Simona (Populus simonii Carr.), zwana również topolą chińską, należy do grupy określanej jako topole balsamiczne. Nazwa wzięła się stąd, że lepkie  pąki oraz liście w początkowym stadium rozwoju wydzielają przyjemny, balsamiczny zapach. Więcej o topolach balsamicznych przeczytacie TUTAJ.

Topola Simona jest średniej wielkości drzewem z rodziny wierzbowatych (Salicaceae) o zwisających gałęziach oraz lekkim, malowniczym pokroju.

Ma przy tym jasną korę i z daleka łatwo ją pomylić z brzozą brodawkowatą. Niekiedy tworzy pojedynczy pień w typie strzały widoczny od podstawy do wierzchołka drzewa.

Być może topole chińskie o silniej płaczącym pokroju należą do wspominanej przez niektórych zagranicznych autorów odmiany ‘Pendula’.

Ojczyzną topoli Simona są środkowe i wschodnie Chiny, gdzie występuje w szerokim pasie ciągnącym się z południa na północ, od poziomu morza do wysokości 3000 m n.p.m. Spotykana też w Mandżurii i na Półwyspie Koreańskim.

Odkryta dopiero w 1862 r. na północny wschód od Pekinu przez Gabriela Eugène’a Simona (1829–1896), francuskiego przyrodnika i dyplomatę, konsula w Szanghaju, zbierającego rośliny na terenie Chin. Wtedy też została przesłana do Paryża oraz szkółek Simon-Louis w miejscowości Plantières pod Metzem. Mateczne drzewo w Plantières ma pień biały niemal jak brzoza.

Od nazwiska odkrywcy – Eugène’a Simona – pochodzi nazwa gatunkowa topoli chińskiej. Francuski botanik Élie-Abel Carrière (1818-1896) opisał gatunek w 1867 r.

Kora topoli chińskiej jest jasnoszara lub zielonkawoszara, długo gładka – przypomina korę osiki. Wzdłuż pnia na starych drzewach staje się ciemnoszara, spękana. Mam wrażenie, że drzewa odmiany ‘Fastigiata’ mają ciemniejszą korę – trudno ją opisać jako jasnoszarą.

Obfite pędy tworzą koronę kopulastą, gęstą, w lecie obficie ulistnioną, o wyraźnym zarysie nawet w stanie bezlistnym. Charakterystyczne są długie i cienkie, wiotkie, zwisające z konarów gałązki, na peryferiach korony pokryte pędami skróconymi.

Młode pędy brązowoczerwone, nagie, ostro żebrowane – co jest szczególnie widoczne na długopędach. Zdarza się, że pędy są obłe, ale na kilku zdjęciach dopatrzyłam się kanciastości.

Pąki lepkie, wydłużone, ostro zakończone, odstające pod ostrym kątem, okryte ciemnobrązowymi łuskami.

Topola chińska – podobnie jak inne topole z grupy balsamicznych – na wiosnę wcześnie wypuszcza liście, zwykle już na początku kwietnia, wcześniej niż topole czarne. Liście są niewielkie (3-12 x 2-8 cm), sztywne, eliptyczne lub odwrotnie jajowate, najszersze zwykle w środkowej części blaszki, zwężają się mniej więcej równomiernie w kierunku obu końców, czasami mocniej ku wierzchołkowi.

Liście u podstawy zaokrąglone lub szeroko klinowate, na szczycie krótko zaostrzone. Brzegiem równomiernie drobno piłkowane, z wierzchu połyskliwe, ciemnozielone, spodem bardzo jasne, białawe, jakby woskowane; obustronnie gładkie, nie owłosione. Ogonki liściowe nie spłaszczone, żółtawozielone lub czerwonawe, długości 0,5-4 cm; liście na długopędach mają krótsze ogonki. Zabarwienie liści jesienią żółtobrązowe.

Oprócz drzew o zwisającym pokroju przypominającym brzozę można również spotkać odmianę stożkowatą topoli chińskiej Populus simonii ‘Fastigiata’. Odmiana ta została sprowadzona  z północnych Chin w 1913 r. przez „łowcę roślin” Franka Nicholasa Meyera (1875-1918).

Topola chińska ‘Fastigiata’ jest drzewem rozgałęzionym od ziemi, o wzniesionych gałęziach i pokroju początkowo stożkowatym, wąskim, zwartym, z wiekiem coraz szerszym, zaokrąglonym. Nie dorównuje smukłością topoli włoskiej. Młode pędy cienkie, szare, ostro żebrowane. Liście na młodych drzewach przeważnie odwrotnie jajowate, na starych wydłużone. Dorasta do wysokości 10-15 m. Rośnie szybko. Nadaje się na szpalery zarówno swobodnie rosnące, jak i przycinane.  Klon męski.

W wydanym w 2012 r. pod redakcją profesora Romualda Olaczka tomiku “Park Sienkiewicza. Park Moniuszki” z serii “Parki i ogrody Łodzi” jest krótka wzmianka o topolach chińskich z Placu Komuny Paryskiej:

Do drugiej części zieleńca prowadzi wąski przesmyk pomiędzy parkingiem a wciśniętym w plac budynkiem (do niedawna mieściło się w nim Biuro Programowania i Projektowania Rozwoju Łodzi), na którym rosną topole chińskie odmiany stożkowatej Populus simonii ‘Fastigiata’.

Często wskutek niewłaściwego prowadzenia młodych drzew topole chińskie, zwłaszcza sadzone przy jezdniach, mają inną sylwetkę – krótkie pnie i szerokie korony z kilkoma konarami, bez przewodnika. Wydaje się, że dotyczy to w szczególności odmiany ‘Fastigiata’. Taki właśnie szeroki pokrój mają okazy rosnące na Zgierskiej vis-à-vis targowiska przy Dolnej.

Topole to drzewa dwupienne (kwiaty męskie i żeńskie na oddzielnych egzemplarzach), dlatego odmiany uprawne (kultywary) rozmnażane wegetatywnie są albo żeńskie albo męskie.

Topola chińska kwitnie w kwietniu, równocześnie z rozwojem liści. W Polsce uprawiany tylko klon męski tego gatunku. Kotki męskie długości 2-7 cm, kwiaty zwykle o 8-9 pręcikach.

W związku z tym, że w Europie brak jest drzew płci żeńskiej topola chińska nie jest kłopotliwa – nie rozsiewa otoczonych puchem nasion, nie zaśmieca ulic. Przy tym jest drzewem porządnym, nie produkuje odrostów korzeniowych – można więc sadzić ją bezpiecznie w miastach.

Topola Simona należy w Polsce do dość często spotykanych drzew sadzonych w parkach, zieleni osiedlowej, przy ulicach. Zaliczana do najwartościowszych topól. Jako drzewo wyjątkowo szybko rosnące produkuje dużo tlenu, pochłania wiele dwutlenku węgla, wydziela bakteriobójcze fitoncydy dezynfekujące powietrze. Idealna do nękanych smogiem wielkich miast. Ma przy tym skromne wymagania siedliskowe.

Topola chińska dorasta zwykle do 15-18 m wysokości oraz 50 cm średnicy pnia. Na wilgotnych, żyznych glebach może osiągać nawet 30 m wysokości i 1,5 m średnicy. Rośnie bujnie w młodości, do 15—20 lat. Później wzrost ustaje.

W wydanej w 2014 r. publikacji Poplars and Willows: Trees for Society and the Environment pod redakcją Juda G. Isebrandsa i Jima Richardsona jest informacja, że choć topole na ogół są krótkowieczne, znane są ponad 200-letnie okazy topoli Simona.

Ma skromne wymagania glebowe i jest odporna na suszę. Rośnie dobrze na różnych glebach, nie wyłączając jałowych, piaszczystych, suchych, jak również zniszczonych i ruderalnych. Źle rośnie na gruncie podmokłym.

Topole to drzewa światłolubne – na ocienienie reagują zasychaniem gałęzi, co deformuje koronę. Należy sadzić w miejscach jasnych, lecz w miarę możliwości osłoniętych od wiatrów.

Topola chińska może przemarzać pod koniec zimy i na przedwiośniu przy dużych wahaniach temperatur. Profesor Władysław Bugała (1979) radzi, żeby w przypadku przemarznięcia drzewa krótko przyciąć, gdyż wówczas szybko regenerują utracone gałęzie. Genotypy z północnych krańców zasięgu są bardzo odporne na niskie temperatury.

W Chinach topola Simona nazywa się xiao ye yang.  W uprawie znana od ponad 2000 lat. Obecnie jest najczęściej uprawianą w Chinach topolą. Na naturalnych stanowiskach została w dużej mierze wyniszczona – obecnie tereny te są miejscami ponownie zalesiane (reforestacja).

Topola chińska dostarcza drewna – niezbyt cennego, jak to bywa u szybko rosnących gatunków drzew. Kora topoli wykorzystywana jest w chińskiej medycynie podobnie jak kora wierzby. Tak jak w przypadku innych gatunków topól cennym surowcem zielarskim są aromatyczne pąki zbierane tuż przed otwarciem – jeśli uda się znaleźć drzewa rosnące w czystym środowisku. O pączkach topoli w medycynie interesująco pisał dr Henryk Różański.

Bronisław Gałczyński w wydanej w 1928 r. publikacji “Drzewa liściaste leśne i alejowe” wspomniał o topoli chińskiej:

Oprócz amerykańskich zasługują jeszcze na uwagę dwie to­pole sprowadzone z Chin. Dość dawno już w Europie znana Populus Simonii, Carr., bardzo ładne drzewo o koronie (gdy do­rośnie) płaczącej, — oraz niedawno z Chin sprowadzona — jesz­cze jako nowość sprzedawana Populus lasiocarpa, Oliv. o liś­ciach olbrzymich, 25 do 30 cm. szerokich, — i czerwono zabarwionych nerwach i ogonkach liściowych.

O innej topoli często spotykanej w Łodzi – topoli włoskiej – przeczytacie TUTAJ.