Opublikowane przez
Arboretum w Wirtach na Pomorzu odwiedziłam we wrześniu, kiedy praktycznie nic już nie kwitnie, a jesienne przebarwianie liści jeszcze się nie zaczęło. Mimo to fantastyczna uroda tego miejsca robi ogromne wrażenie. Najstarszy w Polsce ogród dendrologiczny zaprojektowano jako park krajobrazowy. Zachwycające potężne drzewa, rzadkie gatunki, niezwykły klimat, wypielęgnowany teren. Być może pojadę tam wiosną na dłużej.
Zacytuję fragmenty tekstu z tablicy informacyjnej przy wejściu:
Historia arboretum Wirty sięga 1869 r., kiedy na leśnej polanie nadleśniczy Oswin Puttrich założył królewską szkółkę drzewek i krzewów owocowych. Przedsięwzięcie to miało na celu głównie podniesienie kultury sadowniczej na terenie Pomorza Gdańskiego. Niewielką zajmującą około 2,5 ha szkółkę w 1877 powiększono o 4,9 ha. Hodowano w niej blisko 200 gatunków m.in. jabłoni, gruszy, czereśni, wiśni oraz śliwy. Prócz tego prowadzono szkółkę drzew alejowych, drzew i krzewów ozdobnych oraz plantację róż.
Pod koniec lat 70. XIX w. w leśnictwie europejskim zapanowała swoista moda na sprowadzanie egzotycznych gatunków drzew, z którymi wiązano spore nadzieje gospodarcze. Przed ewentualnym wykorzystaniem ich w lasach należało jednak sprawdzić, jak zachowują się w miejscowym klimacie. Z tego powodu w latach 1881-1896 głównie pod nadzorem prof. Adama Schwappacha powstało w Wirtach 29 rodzajów powierzchni doświadczalnych. Najpierw, w 1881 r. sprowadzono nasiona licznych gatunków drzew amerykańskich (głównie iglastych), później zaś (1891 r.) – japońskich. Taki dobór egzotów podyktowany został ówczesnymi trendami w leśnictwie. W 1887 r. założono jednohektarową powierzchnię z dębem bezszypułkowym, która dzisiaj stanowi drzewostan nasienny. W okresie międzywojennym Wacław Suski dokonał pierwszego spisu drzew i krzewów, zaś ówczesny nadleśniczy – Kazimierz Maciejewski – opracował charakterystykę botaniczną obiektu.
W okresie międzywojennym duże zasługi dla rozwoju arboretum położył nadleśniczy inż. Kazimierz Szulisławski. W 1948 r. sprowadził z Kórnika sadzonki drzew i krzewów iglastych, z których utworzono nową aleję. Dalszy rozwój arboretum nastąpił w latach 50. XX w. gdy kierował nim nadleśniczy Józef Pozorski. Powstał wtedy skalniak o powierzchni 0,44 ha z licznymi egzotycznymi gatunkami roślin. W latach 1955-1958 na terenie parku rosło 90 gatunków drzew i krzewów liściastych oraz 140 iglastych. Od 1984 r. Arboretum w Wirtach zostało objęte opieką naukową, którą sprawował zespół kierowany przez prof. Władysława Bugałę. Od 2006 r. opiekę nad arboretum sprawuje prof. nadzw. dr hab. Urszula Nawrocka-Grześkowiak z Akademii Rolniczej w Szczecinie, zaś od 2009 r. z Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Od 1997 r. arboretum jest członkiem Rady Ogrodów Botanicznych i Arboretów w Polsce, zaś w 2005 r. uzyskało status ogrodu botanicznego.
Obszar Arboretum Wirty jest bardzo rozległy, bo zajmuje około 70 hektarów i składa się z dwóch części: parkowej i leśnej. Nad całością czuwają pomorscy leśnicy, pracownicy Nadleśnictwa Kaliska, podlegający Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Opiekują się drzewami i krzewami reprezentowanymi przez ponad 830 gatunków i odmian nie zapominając o poszerzaniu kolekcji. Prowadzą przy wsparciu naukowców badania botaniczne nad roślinnością rodzimą, szczególnie cenną dla naszej przyrody, jak też kontynuują dorobek poprzedników.
Dumą i chlubą arboretum jest orzech pośredni (Juglans x intermedia) ‘Wirty, który rośnie przy starym wejściu do arboretum. Jest to okazałe bardzo stare drzewo o dość luźnej koronie i jasnej korze. W 1994 r. prof. Seneta oznaczył ten okaz jako mieszańca orzecha włoskiego (Juglans regia) i orzecha czarnego (Juglans nigra), z uwagą, że jest to jedyny egzemplarz w Polsce. Wykazuje cechy orzecha włoskiego (jasna kora, mała ilość listków), orzecha czarnego (przekrój poprzeczny orzechów z przestworami w ściankach) i pośrednie (powierzchnia orzechów podłużnie bruzdkowana, ale nie tak gęsto jak u orzecha czarnego). Rośliny wyhodowane z nasion tego okazu wykazują cechy tylko jednego z rodziców.
W części parkowej rzuca się w oczy przepiękna grupa jałowców zwyczajnych (Juniperus communis) o bardzo wąskim pokroju, opisanych jako odmiana ‘Columnaris’. Nie znalazłam tej odmiany w literaturze, u Senety ani Krussmanna, ale w naszych szkółkach są sprzedawane jałowce o takiej nazwie. Podobnie wąski pokrój ma niemiecka odmiana ‘Arnold’ i kanadyjski ‘Sentinel’.
Stożkowata odmiana dębu szypułkowego (Quercus robur) ‘Fastigiata’ nie jest osobliwością dendrologiczną, ale tak stare i potężne okazy jak w Wirtach spotyka się rzadko. Odmiana ta ma wzniesione konary, a pokrój za młodu wrzecionowaty, u starszych drzew stożkowaty lub jajowaty. Dość łatwo ją rozpoznać po skręconych gałęziach. Z jej nasion otrzymuje się egzemplarze o różnej szerokości i pokroju korony. Dęby takie uznawane są raczej za formę (f. fastigiata), a nie odmianę uprawną.
W części parkowej rośnie grupa modrzewi, wśród których znajduje się modrzew japoński (Larix kaempferi) i modrzew europejski (Larix decidua). Porównując oba drzewa można zauważyć, jak bardzo różnią się pokrojem. Mają też inne szyszki. Szyszki modrzewia japońskiego mają łuski nasienne charakterystycznie wygięte na zewnątrz i podgięte brzegiem. Szyszki modrzewia europejskiego mają łuski nasienne o brzegu nieco odgiętym na zewnątrz, zwężające się ku szczytowi. Dość często spotyka się mieszańca obu gatunków o cechach pośrednich.
Zasięg jodły balsamicznej (Abies balsamea) obejmuje niemal całą Amerykę Północną. Do Europy została sprowadzona w końcu XVII w., lecz nie rozpowszechniła się w uprawie. Stare pnie mają brązową i spękaną korę, natomiast korowina na pniu młodych drzew jest szara i pokryta licznymi pęcherzykami żywicznymi (stąd nazwa). Wystarczy przekłuć taki pęcherzyk nożem czy nawet paznokciem, aby wypłynęło kilka kropel aromatycznej żywicy, która ma odkażające właściwości i może służyć jako opatrunek na skaleczenia.
Brzoza Hosera (Betula ‘Hoseri’) jest odmianą pochodzenia mieszańcowego wyselekcjonowaną w 1929 r. w Ogrodach Kórnickich z populacji siewek północnoamerykańskiego gatunku Betula x coerulea. W jej powstaniu prawdopodobnie brał udział inny gatunek – brzoza żółta (Betula alleghaniensis ), o czym świadczą ciemna barwa kory oraz kształt liści, które wykazują większe podobieństwo do brzozy żółtej. Została nazwana przez Antoniego Wróblewskiego (polski dendrolog, który wyhodował wiele ciekawych odmian roślin) na cześć prof. Piotra Hosera (1857 – 1939) – jednego z najwybitniejszych szkółkarzy i ogrodników w przedwojennej Polsce.
Brzoza Hosera jest drzewem o gęstej, stożkowatej koronie, oryginalnych liściach i ciemnej korze, dorastającym do kilkunastu metrów wysokości. Odmiana (czy raczej mieszaniec) oryginalna i cenna, choć nieco zapomniana. Warta rozpropagowania w nasadzeniach parkowych i zieleni osiedlowej w miastach.
Buk zwyczajny odmiany strzępolistnej (Fagus sylvatica ‘Asplenifolia’) różni się od gatunku liśćmi węższymi i w różnym stopniu powcinanymi. Liście są bardzo zmienne, często nieregularne i niesymetryczne, niekiedy na szczytach pędów prawie równowąskie. Odmiana historyczna, wymieniona w 1804 r. w katalogu Loddigesa w Wielkiej Brytanii. W arboretum w Wirtach jest duże drzewo tej odmiany, o gęstej a lekkiej koronie. Obok rośnie okaz odmiany białopstrej ‘Albovariegata’ o młodych liściach upstrzonych żółtawo lub kremowo, starszych biało pstrych. Odmiana powstała przed 1770 r. w Wielkiej Brytanii. W Polsce unikat, zwykle z rewersjami.
W arboretum w Wirtach rośnie największy “płaczący” dąb szypułkowy (Quercus robur ‘Pendula’), jaki widziałam. Bardzo piękna odmiana, a ten okaz jest wyjątkowy. W Łodzi przedwojenny dąb szypułkowy ‘Pendula’ rośnie m. in. w parku Kilińskiego, ale jest o wiele mniejszy od tego w Wirtach.
W parkach dość często występuje skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia), natomiast skrzydłorzech chiński (Pterocarya stenoptera) jest rzadko spotykany. Różni się od kaukaskiego oskrzydloną osadką liściową (widać na zdjęciu).
Arboretum w Wirtach posiada piękną kolekcję lip. Lipa japońska (Tilia japonica) to gatunek zbliżony do lipy drobnolistnej (Tilia cordata). Kwiaty lipy japońskiej są większe od kwiatów naszego gatunku, różnią się też obecnością prątniczków. Kwitnie późno i obficie.
Wiąz syberyjski (Ulmus pumila) pochodzi ze wschodniej Syberii, północnych Chin, Turkiestanu. Jest drzewem, czasami rośnie w formie krzewiastej. Bardzo tolerancyjny na miejskie zanieczyszczenia i słabe gleby. Liście do 8 cm długości i 3,5 cm szerokości.
Jodła hiszpańska (Abies pinsapo) to rzadko spotykane u nas drzewo, pochodzącym z gór południowej Hiszpanii, gdzie jest endemitem. Ma ułożenie igieł na pędzie promieniste, najwyraźniejsze z jodeł. Jej odmiana ‘Glauca’ ma igły z grubszym nalotem woskowym, prawie srebrzyste. Odmiana powstała we Francji przed 1867 r. i jest uważana za bardziej wytrzymałą na mrozy od gatunku.
Żywotnik olbrzymi (Thuja plicata) to najwyższy gatunek żywotnika., spokrewniony z popularnym u nas żywotnikiem zachodnim (Thuja occidentalis). Żywotnik olbrzymi pochodzi z zachodniej części USA. W arboretum w Wirtach można zobaczyć piękne stare drzewa tego gatunku.
Lipa Moltkego (Tilia ‘Moltkei’) jest mieszańcem lipy amerykańskiej (Tilia americana) i lipy długoogonkowej (Tilia ‘Petiolaris’). Ma duże liście podobne do lipy amerykańskiej, jednak pod spodem szaro owłosione. Należy do najbardziej wartościowych lip, zarówno jako roślina ozdobna, jak i pszczelarska. W arboretum w Wirtach rośnie potężny okaz tej lipy.
Jodła olbrzymia (Abies grandis) to najwyższa z jodeł. W swej ojczyźnie, nad Oceanem Spokojnym, osiąga wysokość 40-50 m (w Polsce do 40 m). Została odkryta przez D. Douglasa w 1825 r. i wprowadzona przez niego do Anglii około 1831 r. U nas rzadko spotykana w parkach.
Jodła olbrzymia ma wyjątkowo płaskie, grzebieniaste, regularnie dwustronne ułożenie igieł – podobnie jak nasza jodła zwyczajna (Abies alba), która ma jednak igły o połowę krótsze.
Świerk zwyczajny (Picea abies) ‘Rothenhausii’ (albo ‘Rothenhaus’) to odmiana, która została w 1900 r. znaleziona w lesie i przeniesiona do arboretum w Pruhonicach (które leży kilkanaście kilometrów od stolicy Czech, Pragi). Ma wzrost drzewiasty oraz malowniczy nieregularny pokrój, ze zwisającymi gałęziami.
Dąb burgundzki (Quercus cerris) jest drzewem pochodzącym z południowej Europy i Azji Mniejszej. Ma charakterystyczne liście i żołędzie objęte do połowy miseczką o nitkowatych, poskręcanych łuskach. Niekiedy spotykany w naszych parkach.
Sumak octowiec (Rhus typhina) to małe drzewko popularne właściwie wszędzie. Rzadziej widuje się jego odmianę strzępolistną ‘Dissecta’, która ma listki delikatnie, pierzasto wcinane. Rośnie nieco słabiej niż gatunek typowy.
Tawulec Tanaki (Neillia tanakae) jest krzewem z rodziny różowatych. Dzięki wiotkim pędom na końcu wygiętym w dół ma urzekający pokrój, a przy tym wyjątkowo dekoracyjne liście. Kwiaty są białe, drobne, zebrane w wiechowate kwiatostany. Zimą cieszą oczy pędy w kolorze pomarańczowobrązowym. Krzew pochodzi z Japonii.
