Historyczne odmiany klonu zwyczajnego (Acer platanoides)

Przegląd niektórych historycznych odmian klonu zwyczajnego (Acer platanoides L.), opisanych w literaturze do 1900 r.

Dla porównania powyżej forma typowa klonu zwyczajnego.

’Acuminatum’

Liście o klapach i zębach znacznie węższych niż u typu, bardziej zaostrzonych. Odmianę opisał po raz pierwszy w 1893 r. niemiecki dendrolog Fritz Graf von Schwerin (1856-1934) w magazynie „Gartenflora Zeitschrift”. Van Gelderen, de Jong i Oterdoom (1994) wspominają, że obecnie nie jest dostępna w handlu. Włodzimierz Seneta (1991) podaje, że niewiele różni się od typu i może być spotykana także w stanie dzikim. Być może należałoby uważać go za formę f. acuminatum.

‘Adspersum’

Odmiana o liściach typowego kształtu i wielkości, lecz młode liście z drobnymi, czerwonymi, ostro zarysowanymi plamami  różnej wielkości. Opisana przez Schwerina w 1893 r. Uważana odmianę za miernej wartości (Krussmann 1976).

‘Albescens’

Odmiana wspomniana po raz pierwszy w 1885 r. przez niemieckiego botanika Georga Diecka (1847-1925). W 1893 r. opisana przez Schwerina. Rozwijające się liście są kremowobiałe, ale po kilku dniach zielenieją. Jest  cechą szczególną, że liście wyrastające latem są nie białe, lecz zielone z czerwonym odcieniem. Schwerin podaje, że rośliny, których wzrost jest zahamowany, na przykład po przesadzeniu w danym roku, wypuszczają liście normalnie zielone nawet wiosną. Odmiana prawdopodobnie nie jest już uprawiana (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Albo-dentatum’

Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. Liście rozwijające się wiosną normalne, później na letnich przyrostach przeważnie trójklapowe, o karbowanych, jakby wygryzionych brzegach, drobno biało upstrzone, z włosowato cienkimi białymi zębami; pojawiają się także liście zaokrąglone, prawie bez klap; w sierpniu liście ponownie normalne. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r.

’Albo-variegatum’

Liście normalnego kształtu, różnią sie od typu zabarwieniem: obok pstrych są również czysto białe, białe pół na pół z zielonym i białe z małym zielonym środkiem. Granica między bielą i zielenią często pięknego szarozielonego koloru. Podobna do ‘Bicolor’, jednak nieregularne plamy na liściach początkowo są jasnoróżowe, a nie jasnożółte. Odmiana wspomniana po raz pierwszy w 1822 r. przez Friedricha Gottloba Hayne’go (1763-1832) w dziele zatytułowanym „Dendrologische Flora der Umgegend und der Garten Berlins” w 1822 r. Opisana przez Nicholsona w 1881 r. („liście z nieregularnymi białymi plamami”) oraz przez Schwerina w 1893 r. Schwerin jako synonim podaje quadricolor Dieck. Santamour i McArdle (1982) uważają, że 'Bicolor’ nie różni się od odmiany ‘Variegatum’ wspomnianej przez Westona w 1770 r. Być może znana była również pod innymi nazwami: „A. pl. fol. elegantissimo var. posiada liście piękne, biało upstrzone” (Makowiecki 1937) – ale przypuszczalnie były to różne kultywary, sądząc po rysunku u Makowieckiego. Niestety formy pstrolistne klonu zwyczajnego łatwo ulegają regresji („wyradzają się”), więc wiele tego typu odmian nie przetrwało do dzisiejszych czasów, a opisy i ryciny nie zawsze pozwalają precyzyjnie stwierdzić, które nazwy są synonimami.

‘Argutum’

Odmiana zbliżona do ‘Laciniatum’: liście zielone, podobnie głęboko powcinane, brzegi liści słabo podwinięte, ale klapy w płaszczyźnie blaszki. Najmłodsze liście z brązowawym odcieniem. Pędy cienkie, lśniąco ciemnobrązowoczerwone. Rośnie słabo. Kultywar opisany przez Schwerina w 1893 r. Obecnie brak w uprawie (van Gelderen, de Jong i Oterdoom 1994).

‘Aureo-marginatum’

Liście z dość wąskim żółtym brzegiem, asymetryczne, często zniekształcone, przeważnie 3-klapowe, o klapach głęboko wciętych, zębach wąskich i zaostrzonych. Zbliżona do odmiany ‘Wittmackii’, lecz rozwijające się liście są jasnozielone (nie miedziane), jedynie lekko różowo poplamione, a klapy nie mają brązowych wypustek. „Liście nieco mniejsze niż u typu, często zniekształcone i 3-klapowe, z długimi i wąskimi zębami, nieregularnie wąsko żółto obrzeżone (początkowo brzegi zaróżowione)” (Seneta 1991). „A. pl. fol. aureo marginatis posiada liście z szerokiem żółtem obrzeżeniem” (Makowiecki 1937). Wymieniona po raz pierwszy w katalogu szkółek Milforda w Surrey w Anglii w 1874 r. (Santamour, McArdle 1982). Opisana przez Schwerina w 1893 r. Być może tym samym kultywarem były odmiany: ‘Heterophyllum Aureo-variegatum’, wspomniana w 1880 r. w katalogu szkółek Baudrillera w Angers we Francji, ‘Heterophyllum Variegatum’ wymieniona przez Nicholsona w 1881 r. („Liście generalnie 3-klapowe, klapy z niewielkimi zębami lub pozbawione zębów; jeśli liście są 5-klapowe to klapy u nasady są mniejsze niż pozostałe. Brzegi liści jasnożółte”), ‘Heterophyllum foliis marginatis’ z katalogu Diecka z 1885 r. (Santamour, McArdle 1982). W szkółkach u Denizota w Poznaniu 'Aureo-marginatum’ była już  w 1890 r. (Seneta 1991). Odmiana obecnie prawdopodobnie nie uprawiana (van Gelderen, de Jong i Oterdoom 1994). Nieco podobna ‘Drummondii’ (Schwerin, 1910), obecnie chętnie sadzona, ma szerokie kremowobiałe (nie żółte) obrzeżenie liści, liście symetryczne, a klapy i zęby bardziej typowego kształtu.

‘Aureo-variegatum’

Liście z dużymi złocistożółtymi plamami, barwa młodych rozwijających się liści tylko z lekka czerwonawa. Odmiana pochodzi z arboretum w Mużakowie (Muskau) na granicy Polski i Niemiec. Opisana przez Schwerina w 1893 r. Być może synonim ‘Flavo-variegatum’, wspomnianej przez Hayne’go w 1822 r. (Santamour, McArdle 1982). Prawdopodobnie utracona w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Bicolor’

Liście normalnego kształtu, zielone, z dużymi czysto białymi plamami. Plamy na młodych liściach są jasnożółte (nie zaróżowione), lecz szybko zmieniają barwę na czysto białą. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. Przypuszczalnie nie jest już uprawiana (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Brevilobum’

Odmiana opisana przez Schwerina w 1896 r.: forma znaleziona przez pana Jannicke w Mainz, o nieco mniejszych niż zwykle liściach z niezwykle płytkimi klapami – szczególnie dotyczy to środkowej klapy. Uważana za niewiele różniącą się od typu (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Buntzelii’

Rozwijające się liście ciemnoczerwonobrązowe z miedzianopomarańczowymi plamami, które wkrótce zmieniają kolor na wspaniale złocistożółty; nerwy liści pozostają czerwone. Podobnie jak ‘Pueckleri’ opisywana jako jedna z najbardziej kolorowych odmian tego gatunku. Odmiana wspomniana po raz pierwszy w 1880 r. przez niemieckiego botanika Ludwiga Wittmacka (1839-1929) jako Acer platanoides var. aureo-variegatum Buntzleri. Została nazwana na cześć Maxa Buntzela (1850–1907), dyrektora królewskich ogrodów Berlin-Niederschoeneweide, jednak Wittmack popełnił omyłkę w nazwie (pisownia nazwiska). W katalogu francuskich szkółek Simon-Louis Freres z 1886/87 r. wymieniona jako Max Buntzel (Santamour, McArdle 1982). Schwerin (1893) skorygował nazwę na buntzeli. Obecnie podawana jako ‘Buntzelii’, przy czym niektórzy dendrolodzy trzymają się mylnej pierwotnej nazwy. W Polsce była w szkółkach Hosera w 1896 r. (Seneta 1991). Prawdopodobnie nie jest już uprawiana (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Columnare’

Odmiana wolno rosnąca o koronie początkowo jajowatej, z wiekiem pokrój staje się wyprostowany kolumnowy (jak wskazuje nazwa), dość wąski, wyraźnie odrębny niż u typu, przyciągający uwagę. „Drzewo o kolumnowym pokroju, jeśli szczepione na wysokiej podkładce, lecz szczepione przy gruncie ma wielopniową krzaczastą stożkowato-kolumnową sylwetkę wysokości 15-20 m” (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994). Korona gęsta, złożona z wzniesionych w górę konarów z krótkimi gałęziami; gałęzie boczne ustawione pod katem 60-90^o do osi drzewa. Liście początkowo lekko zaczerwienione, później ciemnozielone, mniejsze (Nicholson 1881) i o płytszych klapach niż u typu (Dirr 1998). Jesienią przebarwiają się na żółto. Kwitnie obficie i owocuje. Stara francuska odmiana, już w 1855 r. była w szkółkach Simon-Louis Freres w Metzu. Opisana po raz pierwszy w 1878 r.  przez Elie-Abela Carriere’a (1818-1896) w „Revue Horticole” jako Acer platanoides columnaris. George Nicholson w „Garder’s Chronicle” z 1881 r. skorygował nazwę na var. columnare i wspomniał, że została wprowadzona do sprzedaży w 1879 r. Stefan Makowiecki (1937) pisał: „A. pl. columnare tworzy zupełnie prawidłowe kolumny, wznosząc wszystkie gałęzie ku górze”. Włodzimierz Seneta (1991) podaje, że odmiana ta była w katalogach szkółek w Podzamczu 1903-1912, ale jako A.p. pyramidale nanum – odrębny kultywar – zatem prawdopodobnie omyłka. Obecnie 'Columnare’ nadal jest produkowana w naszych szkółkach. Kolumnowa korona sprawia, że drzewo nadaje się do sadzenia przy wąskich ulicach. Toleruje suszę i warunki miejskie, jednak jak większość klonów źle znosi zasolenie podłoża.

’Cucullatum’

Oryginalna odmiana o nietypowych wachlarzykowatych liściach, w zarysie okrągławych, o brzegach łyżeczkowato wygiętych do dołu, nieco pęcherzykowatych pomiędzy nerwami lub pomarszczonych; klapy słabo zarysowane; ogonki liściowe długie, często dłuższe od blaszki (co widać na zdjęciu). Klapy są raczej głęboko wcięte, a brzegi skierowane w dół, dlatego mają wygląd wpół zaciśniętej ptasiej łapy” (Nicholson 1881). Według Schwerina (1893) liście są jasnozielone, z klapami prawie nie podzielonymi przez zatoki; brzegi liści mniej lub bardziej podwinięte do dołu, co nadaje im kształt kapturkowaty; nasady liści zaokrąglone lub klinowate; wzrost normalny, drzewiasty. Nazwa ‘Crispum’ została nadana przez Lautha w 1781 r., natomiast ‘Cucullatum’ przez Elie-Abela Carriere’a w 1866 r. W swej osobliwej systematyce Schwerin podaje tę odmianę jako var. crispum Spach subvar. cucullatum Nicholson. Nazwa ‘Crispum’ może być synonimem ‘Cucullatum’ – opisy w literaturze są zbliżone, bez podania różnic. Jedynie Santamour i McArdle (1982) zauważają, że ‘Crispum’ ma brzegi liści kędzierzawe, a liście ‘Cucullatum’ są podwójnie pomarszczone. Możliwe, że były to różne kultywary, różne klony. Van Gelderen, de Jong i Oterdoom (1994) wspominają zarówno ‘Crispum’, jak i ‘Cucullatum’, zaznaczając, że ‘Crispum’ została utracona w uprawie. Krussmann (1976) nie wymienia ‘Crispum’, lecz tylko ‘Cucullatum’. Seneta (1991) opisuje tę odmianę jako ‘Crispum’: „liście zdeformowane, wachlarzowate, z nasadą klinowato ściągniętą i tu z ok. 7 nerwami wybiegającymi z ogonka; blaszka pomarszczona między nerwami, z dużymi zębami tylko w górnej części; wygląd chorobliwy”, i podaje jako synonimy: A. p. cucullatum Lauche 1880, A. p. crispum cucullatum Hort. W Polsce była w szkółkach tylko u Ulricha w 1893 (Seneta 1991). Odmiana ekstremalnie rzadko spotykana, moim zdaniem bardzo oryginalna i przyciągająca uwagę. Przeciętnemu obserwatorowi wygląd faktycznie może wydawać się chorobliwy, ale wśród wielbicieli historycznych odmian drzew budzi zachwyt. „Od czasu do czasu spotykana w kolekcjach i tylko bardzo rzadko dostępna w sprzedaży (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994). Trzy dorodne okazy rosną w Łodzi w rewaloryzowanym obecnie ogrodzie przy pałacu Poznańskiego (Zachodnia/Ogrodowa). O ile wiem odmiana ta nie jest obecnie rozmnażana w polskich szkółkach.

‘Cuneatum’

Podstawa liści klinowata, brzeg kędzierzawy. Odmiana po raz pierwszy wymieniona w 1886 r. przez niemieckiego botanika Ferdinanda Albina Paxa (1858-1942) w “Monographie der Gattung Acer” w czasopiśmie “Botanische Jahrbücher fur Systematik, Pflanzengeschichte und Pflanzengeographie”. Prawdopodobnie nie jest już uprawiana (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Decussatum’

„Forma o liściach 3-klapowych, lecz boczne klapy są tak rozbieżne, że nadają całej blaszce wygląd krzyża” (Nicholson 1881). Odmiana wymieniona w 1873 r. w katalogu szkółek Louisa van Houtte’a (1810-1876) w Ghent w Belgii. Utracona w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Dilaceratum’

Odmiana po raz pierwszy wymieniona w niemieckim katalogu Diecka w 1885 r. (Santamour, McArdle 1982). Według Schwerina (1893)  liście niesymetryczne, różnych kształtów, wyglądają na wystrzępione, jakby wygryzione na różne sposoby; wystrzępienia częściowo mogą dotyczyć zatok lub  jednej połowy liścia, częściowo liście są całkowicie zdeformowane; obrzeżenie liści żółtawe. Rośnie słabo, osiąga wysokość 4-5 m, pędy zielone (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994). Oryginalna odmiana, ekstremalnie rzadka, lecz rosła (rośnie?) w ogrodzie zamku w Hluboce nad Wełtawą w Czechach, gdzie głównym ogrodnikiem był niegdyś Theodor Heinrich Rehder, ojciec Alfreda Rehdera (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Dissectum’

W opisie Schwerina (1893) liście symetryczne, powcinane prawie do nasady, klapy z długimi zębami nachodzą na siebie brzegami (podobnie jak u ‘Lorbergii’). Rozwijające się liście z brązowawym odcieniem; dojrzałe ciemnozielone, klapy i zęby w płaszczyźnie blaszki (nie zagięte w dół); młode pędy gładkie, ciemnobrązowoczerwone (’u 'Lorbergii’ żółtawe). Jest to jedna z wielu form o głęboko rozciętych liściach, które są tutaj zwykle 3(-5)-klapowe. Ma krzaczasty, gęsty pokrój. Wzrost słaby i powolny. Opisana w 1834 r. przez Eduardo Spacha (1834) jako palmatipartum, przez Karla Kocha (1869) jako var. palmatum. „W literaturze zamieszczane sprzeczne opisy i rysunki tej odmiany oraz ‘Laciniatum’, ‘Lorbergii’ i ‘Palmatifidum’” (Seneta 1991). W Polsce znacznie rzadziej spotykana od ‘Palmatifidum’, choć występuje w katalogach szkółek w końcu XIX w. i początku XX w. (Seneta 1991). „A. pl. dissectum ma liście prawie do nasady na pięć osobnych klap rozcięte, z których każda jest mocno wycinana, pofałdowana i zakończona długim, nitkowatym wyrostkiem”  (Makowiecki 1937). Nie wiadomo czy nadal istnieją nieliczne okazy z terenu Polski wymienione przez Senetę – w Łodzi nie znalazłam tej odmiany. Van Gelderen, de Jong, Oterdoom (1994) piszą, że może występować nadal w uprawie w niektórych starych ogrodach, lecz bardzo rzadko. Podawana z zamkowego parku w Buchlovicach koło Brna w Czechach.

‘Globosum’

Odmiana krzaczasta, ale zwykle oferowana w postaci piennych drzewek,  szczepionych na wysokości około 2,2 m. Rośnie dość wolno, dorasta do 4-5 m wysokości. Korona bardzo gęsta, zwarta, za młodu regularnie kulista, z wiekiem staje się płaska i coraz szersza, o średnicy większej od wysokości (do 6-10 m średnicy). Nieomal nie wymaga cięcia. Pąki zielone (u typu czerwonobrązowe!). Rozwijające się liście z odcieniem oliwkowobrązowoczerwonym (zwłaszcza na brzegu liścia), później zielone, jesienią przebarwiają się na żółto. Liście nieco mniejsze, o zębach bardziej ostrych niż u typu. Kwitnie obficie. Przykwiatki i młode skrzydlaki czerwone. „Karłowa odmiana o zwartym pokroju, tworząca małe drzewo o zwartej kulistej koronie, w stylu Robinia Pseud-Acacia var. inermis” (Nicholson 1881). Odmiana wspomniana po raz pierwszy w 1873 r. w katalogu szkółki van Houtte’a w Belgii. Niekiedy określana jako ‘Compactum’ lub ‘Globe’. Była dostępna w szkółkach na terenie Polski od 1890 r. (Seneta 1991). „A. pl. globosum winien być szczepiony na wysokim pniu, gdzie bez przycinania tworzy zupełnie prawidłową ścisłą kulę; odmiana bardzo efektowna, często stosowana na plantacjach miejskich, dobra do małych ogródków” (Makowiecki 1937). Klasyczna, dobrze znana i sprawdzona odmiana, należy do najczęściej u nas stosowanych, ostatnio nadużywana. Ze względu na znaczną docelową szerokość korony nie powinna być sadzona przy wąskich ulicach. Odporna na suszę i miejskie warunki.  Nie powinna być sadzona w przestrzeniach pozamiejskich, w otwartym krajobrazie. W gęstej koronie chętnie wiją gniazda ptaki.

Więcej o klonie zwyczajnym 'Globosum’ TUTAJ.

‘Irregulare’

Liście zielone, asymetryczne, przy czym jedna część zwykle bardziej zdeformowana, a druga bardziej typowa, inaczej w każdym liściu – blaszka wcinana lub słabo karbowana, albo asymetrycznie wzniesiona. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. W Polsce notowana była w Poznaniu w parku Denizota w latach 1925-27 i w Kobylnikach (leszcz.) w 1928 r. (Seneta 1991).  Prawdopodobnie utracona w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Laciniatum’

Najstarsza z odmian klonu zwyczajnego – uważa się, że opis szkockiego botanika Jamesa Sutherlanda (ok. 1639–1719) w dziele „Hortus Medicus Edinburgensis” z 1683 r. dotyczy tego właśnie kultywaru. Pochodzi z Wielkiej Brytanii. Małe drzewo, gęste, krzaczaste, wolno rosnące, za młodu o wąskim pokroju. Liście mocno powcinane, klapy podwinięte do dołu, przypominają szpony drapieżnego ptaka (stąd popularna angielska nazwa tej odmiany Eagle’s Claw Maple). „Dość smukłe, skąpo ugałęzione małe drzewo, o głęboko wcietych liściach zagęszczonych na końcach pędów” (Nicholson 1881). Według Schwerina (1893) młode liście barwy brązowawej; klapy silnie zwisające; podstawa liści klinowata; rośnie dość wolno; pokrój stożkowaty; pędy cienkie, lśniące, ciemnobrązowoczerwone.  Rzadko dostępna w handlu (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Laetum’

Młode liście bardzo jasnozielone, stopniowo zmieniają barwę na ciemnozieloną. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. Być może nie różni się od typu (Santamour, McArdle 1982).

‘Latifolium’

Odmiana wspomniana w 1885 r. w katalogu Georga Diecka, bez opisu. Według Schwerina (1893) odmiana o liściach typowego kształtu, jednak niezwykłej wielkości jak na ten gatunek. Młode liście z czerwonymi, ostro zarysowanymi plamami  różnej wielkości, większymi niż u odmiany ‘Adspersum’. Pokrój typowy. Prawdopodobnie już nie uprawiana (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Macrocarpum’

Odmiana wspomniana przez Spacha w 1834 r. Skrzydlaki długości 5 cm, szerokości 2,5 cm (Santamour, McArdle 1982).

‘Maculatum’

Angielska odmiana wymieniona przez Nicholsona w 1881 r., bez podania opisu. Krussmann (1976) nie uwzględnia tej odmiany. Drzewo wysokości 8-10 m (do kilkunastu), raczej skąpo ugałęzione; liście typowych rozmiarów, ale dolne klapy są czasem mniejsze lub ich brak; wiosną liście mocno upstrzone kremowymi i żółtymi drobnymi plamkami, później zielenieją; kwitnie obficie, ale słabo wiąże nasiona  (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994). Odmiana niekiedy dostępna w handlu w Europie, szczególnie w Holandii.

‘Microphyllum’

Angielska odmiana wymieniona po raz pierwszy w 1845 r. przez Ringstranda jako var. microphylla. Liście mniejsze niż u typu. Nie wiadomo czy jest nadal dostępna w handlu (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Multicolor’

Odmiana opisana przez Schwerina w 1896 r. Powstała w francuskich szkółkach jako mutacja pędowa (sport) odmiany ‘Reitenbachii’, lecz Schwerin przypuszczał, że jest raczej sportem odmiany ‘Schwedleri’. Jest podobnego pokroju, natomiast liście są jasnoróżowo upstrzone, później barwa staje się szaroróżowa. Schwerin uważa jej liście za piękniejsze niż u buka (Fagus sylvatica) ‘Tricolor’. Obecnie nie jest dostępna (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Oekonomierat Stoll’

Niemiecka odmiana znana też pod nazwą ‘Stollii’. Pod tą nazwą pojawiła się w katalogu szkółek Spaetha pod Berlinem w Niemczech w 1888 r. Powstała jako siewka odmiany ‘Schwedlerii’, choć z ledwością ją przypomina. Nazwa prawdopodobnie została nadana na cześć Rudolpha Stolla (1847–1913), dyrektora ogrodu w Proskau w Austrii. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. jako ‘Stolli’. Liście przeważnie płytko 3-klapowe, rzadko słabo 5-klapowe, przypominają w zarysie liście bluszczu (Hedera); wiosną zaczerwienione, lecz szybko zielenieją; nasada liści ścięta do sercowatej, „czasem liście tutkowate, nie płaskie” (Seneta 1991). Drzewo nieco mniej żywotne od typu, o bardziej wąskim pokroju. Jeden duży okaz tej odmiany rośnie w Łodzi, w rewaloryzowanym obecnie ogrodzie przy pałacu Poznańskiego u zbiegu Zachodniej i Ogrodowej, wraz z równie osobliwymi klonami zwyczajnymi odmiany ‘Cucullatum’, a także odmianami 'Schwedleri’ i 'Reitenbachii’. Niekiedy dostępna w handlu (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Palmatifidum’

Drzewo średniej wielkości, wysokości do 12-15 m (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994),  o liściach głęboko powcinanych prawie do ogonka, klapach częściowo zachodzących na siebie; zęby długo zaostrzone. Jesienią liście przebarwiają się na żółto. Słabo kwitnie i owocuje. Korona zaokrąglona lub jajowata, dość gęsto ugałęziona. Rośnie wolno. Nazwa tej odmiany uważana jest przez wielu autorów za synonim ‘Lorbergii’, choć mogą to być różne kultywary, o różnym pochodzeniu, prawdopodobnie nie jeden klon. Siewki tej odmiany bywają mniej lub bardziej podobne do okazów matecznych, co pogłębia zamieszanie w nazewnictwie. Okazy bez widocznego miejsca szczepienia powinny być traktowane jako f. palmatifidum.  Bean (1976) uważa ‘Palmatifidum’ za określenie niejednoznaczne. Van Gelderen, de Jong i Oterdoom (1994) podają ‘Palmatifidum’ jako prawidłową nazwę dla ‘Lorbergii’. Seneta (1991) wymienia tę odmianę jako ‘Palmatifidum’, z synonimem ‘Lorbergii’. Nazwa ‘Lorbergii’ pochodzi ze szkółek van Houtte’a w Belgii (w katalogu z 1881 r.). ‘Palmatifidum’ została opisana po raz pierwszy w 1829 r. przez czeskiego botanika Ignaza Friedricha Tauscha (1793-1848). W opisie Schwerina (1893) dla odmiany ‘Lorbergii’: liście symetryczne, rozcięte prawie do nasady, klapy z długimi zębami nachodzą na siebie brzegami (podobnie jak u ‘Dissectum’); rozwijające się liście jedynie lekko zaczerwienione na końcach; dojrzałe liście jasnozielone; końce zębów przewieszają się, dlatego liść wygląda bardziej szponiasto niż u ‘Dissectum’; młode pędy żółtozielone, później stają się szorstkie i bardziej żółtobrązowe; rośnie silniej niż 'Dissectum’; gałęzie pogięte jak u klonu srebrzystego (Acer saccharinum) ‘Serpentinum’. W polskich szkółkach była w sprzedaży od 1896 r. (Seneta 1991). „A. pl. Lorbergii — również o liściach wycinanych, ale mniej głęboko niż poprzedni (‘Dissectum’); działki liści bywają często wachlarzowato rozszerzone, tak że jedna zachodzi na drugą” (Makowiecki 1937). Bardzo atrakcyjna odmiana, ale obecnie rzadko dostępna w sprzedaży. W przewodniku „Ogrody Księżego Młyna”, wydanym w 2008 r. pod redakcją prof. Olaczka, jest informacja, że okaz odmiany ‘Palmatifidum’ rósł w Łodzi w ogrodzie Henryka Grohmana na Tymienieckiego 24/26 (obecnie Muzeum Książki): „piękne drzewo o gęstej, regularnej koronie i liściach głęboko powcinanych, strzępiastych” (prawdopodobnie już go nie ma – teren jest niedostępny, więc nie sprawdzałam). Innych okazów tej odmiany nie znalazłam na terenach publicznych w Łodzi.

‘Pendulum’

Odmiana znaleziona w 1900 r. przez Niemetza w Timisoarze w Rumunii. Gałęzie zwisające. Liście typowego kształtu i wymiarów (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994). Obecnie nie jest rozmnażana ani dostępna w sprzedaży (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Pictum’

Odmiana powstała prawdopodobnie w szkółkach Hessego w Niemczech przed 1892 r. (jako ‘Foliis Pictus’). Opisana przez Schwerina w 1893 r. Rozwijające się liście są różowo nakrapiane, później plamki bieleją. Miała tę przewagę nad odmianami ‘Bicolor’, ‘Albo-variegatum’ i ‘Pueckleri’, że liście są równomiernie upstrzone, nie występują czysto zielone fragmenty. Krussmann (1984) podaje, że rośnie bardzo silnie.  Podobna do odmiany ‘Walderseei’, lecz mniej stabilna. Była w poznańskich szkółkach Denizota w latach 1902-1906 (Seneta 1991). Utracona w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Plicatum’

Nazwa odmiany oznacza „fałdowany”. Części liści pomiędzy pięcioma głównymi nerwami pozaginane w górę i w dół tworzą fałdy jak w wachlarzu albo plisowanej spódnicy. Najmłodsze liście z brązowawym odcieniem. Pędy cienkie, lśniąco ciemnobrązowoczerwone. Rośnie słabo. Opisana przez Schwerina w 1893 r., który podaje, że wyrosła w pałacowych ogrodach w Janowie Pomorskim na Pomorzu (obecnie województwo warmińsko-mazurskie). Prawdopodobnie już nie uprawiana (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Pubescens’

Stara angielska odmiana podawana w 1820 r. przez  Guimpela i Hayne’go. Spód liści biało omszony. Obecnie prawdopodobnie brak w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Pueckleri’

Rozwijające się liście wykazują bogactwo kolorów rzadko spotykane wśród pstrolistnych odmian drzew: w mozaice barw na powierzchni liści są reprezentowane odcienie ciemnoczerwone, jasnoróżowe, jasnoszare, szarozielone, białe i jasnobrązowe, a każdy liść oferuje te kolory w rozmaitych nowych kombinacjach. Dojrzałe liście są z kolei trudne do odróżnienia od odmiany ‘Quadricolor’, gdyż mają tylko czysto białe plamy. Wzrost słaby. Odmiana powstała w Niemczech w szkółkach Spaetha pod Berlinem. Została uwzględniona w katalogu Spaetha w1885 r. Opisana przez Schwerina w 1893 r. Niekiedy spotykana pod nazwą 'Reichsgraf von Pueckler’. W szkółkach Hosera dostępna była w latach 1884-1902 (Seneta 1991). Obecnie bardzo rzadko w sprzedaży (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Purpureum’

Liście wiosną z matowym czerwonym odcieniem. Angielska odmiana, wspomniana przez Nicholsona w 1881 r. Była rozmnażana w szkółkach van Houtte’a w Belgii, ale uprawa została zaniechana na rzecz lepszej ‘Reitenbachii’.

’Pygmaeum’

Karłowa odmiana, bardzo słabo rosnąca, zagęszczona, o kulistym pokroju, krótkich międzywęźlach i małych liściach długości około 3(-6) cm ; liście z długimi i zaostrzonymi klapami, każda klapa tylko z jednym zębem; roczny przyrost 5(-10) cm. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. Była przez długi czas dostępna w szkółkach Spaetha w Niemczech. Prawdopodobnie utracona w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

‘Pyramidale Nanum’

Odmiana wolno rosnąca, podobna do później opisanej odmiany ‘Columnare’, lecz mniejsza. Drzewo o pokroju wąsko stożkowatym do kolumnowego, mocno zagęszczone, krzaczaste, gęsto ulistnione, osiągające po 20 latach wysokość 4-5 m (van Geleren, de Jong, Oterdoom 1994), docelowo do około 8-10 m (van Gelderen & van Gelderen 1999). Często obficie kwitnie, lecz raczej nie wiąże owoców. Liście na bardzo krótkich bocznych gałęziach są o wiele mniejsze niż u typu i nie zawsze zupełnie symetryczne (Schwerin 1893). Międzywęźla są krótkie, a starsze rośliny rosną bardzo wolno, natomiast młode rosną dość szybko przez pierwszych 5 lat. Czasami na młodych osobnikach pokazują się długie pędy, które powinny być usuwane; jeśli nie są usuwane, w następnych latach zanikają krótkie boczne gałęzie. Odmiana wyhodowana i wprowadzona do sprzedaży w 1877 r. w szkółkach van Houtte’a w Ghent w Belgii. Bardzo cenna odmiana, obecnie rzadko dostępne w handlu, niekiedy pod nazwą ‘Nanum’ (van Geleren, de Jong, Oterdoom 1994). Pojawia się w sprzedaży również w Polsce. Pod nazwą „nanum Dippel” opisał tę odmianę Schwerin (1893), podając jako synonimy: nanum-pyramidale hort., pyramidale compressum hort. bat., columnare hort. Wspomina o niej Stefan Makowiecki (1937) „wzrost ma bardzo powolny, nie wyrasta wysoko, dobry do małych ogródków”. Przez Senetę (1991) odmiana ta nie została uwzględniona, choć wspomniano nazwę A. p. pyramidale nanum w opisie odmiany ‘Columnare’.

‘Quadricolor’

Liście z różowymi plamami, później zmieniającymi barwę na białą. Odmiana opisana w 1885 r. przez Diecka. Schwerin podaje tę nazwę jako synonim 'Albo-variegatum’. Przypuszczalnie obecnie nie uprawiana  (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994)

’Reitenbachii’

Rozwijające się liście częściowo czerwonawozielone lub z czerwonawymi plamami, szybko stają się matowo zielone i na początku lata są niemal nie do odróżnienia od typu. W pełni lata stopniowo i nierównomiernie zmieniają barwę na purpurowobrunatną. „Są wtedy dość sztywne, a ich brzegi podnoszą się (!), co jest szczególnie widoczne w górnej części korony; ogonki i nerwy są czerwone, ale tylko na górnej stronie (!); szczytowy efekt barwy późnym latem; przed opadnięciem liście żółkną lub brązowieją” (Seneta 1991). Kwiaty żółtawe, tylko podsadki są czerwone. „Owoce – jeśli zaczerwienione – to słabiej i krócej niż u ‘Schwedleri’” (Seneta 1991). Drzewo rośnie słabiej niż odmiana ‘Schwedleri’. 'Reitenbachii’ została znaleziona jako siewka w szkółce pana Reitenbacha w Plicken w Prusach Wschodnich (obecnie Pliki w okolicach Gusiewa w obwodzie kaliningradzkim w Rosji), w 1874 r. opisana przez niemieckiego botanika  Johanna Xavera Roberta Caspary’ego w czasopiśmie „Schriften der Physikalisch-Ökonomischen Gesellschaft zu Königsberg”, nazwana na cześć odkrywcy. Prawdopodobnie przesłana do szkółek Louisa van Houtte’a w Belgii i tam rozmnażana. W literaturze i katalogach występowała również pod nazwami: ‘Purpureum Reitenbachii’, ‘Reichenbachii’, ‘Youngii’, ‘Bloodleaf’, ‘Nigrum’. W polskich szkółkach od 1885 r. (Seneta 1991). „Drugi klon czerwony — A. pl. Reitenbachii, w ciągu całego lata ma liście ciemno czerwone, pod jesień brunatno zielone; mniej efektowny od poprzedniego (‘Schwedleri’)” (Makowiecki 1937). Odmiana rzadziej spotykana niż ‘Schwedleri’, zwykle tylko w starych parkach, często nie rozpoznawana. Efekt barwny słabszy od ‘Schwedleri’, jednak odmiana ta również ma swój urok. Występuje w kilku łódzkich parkach, w tym w parku Poniatowskiego, parku Legionów, ogrodzie przy pałacu Poznańskiego na Ogrodowej.

’Roseo-bullatum’

Podobna do typu, póki nie pojawi się wtórny przyrost. Liście letniego przyrostu są pęcherzykowato pouwypuklane między nerwami (jak ‘Undulatum’); uwypuklenia żywo różowej barwy, a pozostałe części pozostają ciemnozielone. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. Utracona w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Rubrum’

Rozwijające się liście zielone, stopniowo czerwienieją w końcu lata podobnie jak w przypadku odmiany ‘Reitenbachii’. Uważa się, że w przeciwieństwie do ‘Reitenbachii’ ma kwiaty jak u typu (zielone podsadki?), owoce prawdopodobnie zielone. Stara rosyjska odmiana z St. Petersburga, opisana w 1867 r. przez von Regela.

‘Rufescens’

Młode liście wspaniałej czerwonobrązowej barwy, później ciemnozielone. Pochodzi od odmiany ‘Buntzelii’. Opisana przez Schwerina w 1893 r. Obecnie brak w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

’Schwedleri’

Rozwijające się liście i młode pędy jaskrawo purpurowoczerwone, w końcu maja lub w czerwcu liście brunatnieją, latem ciemnooliwkowe z brunatnym odcieniem (podczas gorących lat bardziej zielone). Ogonki liściowe i nerwy pozostają czerwone. Kwiaty i owoce czerwone. Drzewo osiąga wysokość ponad 20 m. Odmiana znaleziona w 1864 r. (dwie siewki) w Sławięcicach koło Kędzierzyna-Koźla przez Carla Heinricka Schwedlera, pałacowego ogrodnika księcia Hohenloche. Do dziś w parku w Sławięcicach rosną drzewa tej odmiany. Została opisana przez Karla Kocha w 1869 r. Niekiedy w literaturze i katalogach określana jest jako ‘Purpurascens’, ‘Schwedler’, ‘Atropurpureum’. „Acer plat. Schwedleri wyróżnia się świetnie czerwoną barwą liści w miesiącach wiosennych, które w czerwcu stopniowo przybierają koloryt ciemnozielony. W ciągu całego maja, kiedy to bzy i kasztany są w pełni kwiecia, kiedy cały ogród dyszy świeżą zielenią, klon ten, jak świetna plama, dla kontrastu, na tle szmaragdowem błyszczy wspaniale bogactwem swej purpury. Ale, by osiągnąć cały efekt świetnego zabarwienia, należy go sadzić w pewnem oddaleniu od drzew innych i wybrać punkt taki, na którym podziwiać go będziemy mogli rano lub wieczorem, gdy słońce tuż nad horyzontem prześwietla jego koronę w kierunku prawie poziomym; tylko w takich warunkach całe drzewo płonie, skrzy się rubinami, jest wprost przedziwne!” (Makowiecki 1937). W świecie jest to najbardziej znana spośród wszystkich odmian drzew powstałych w granicach współczesnej Polski. W szkółkach na terenie współczesnej Polski od 1885 r. (Seneta 1991). Bardzo cenna odmiana, dotychczas jeszcze rozmnażana, choć przeważnie zastępowana przez nowsze odmiany o liściach czerwonych przez całe lato. W starych parkach i przy ulicach często spotyka się piękne, duże okazy ‘Schwedleri’ (w Łodzi można je znaleźć w wielu parkach i na skwerach). „Wszystkie czerwonolistne odmiany dają spory odsetek czerwonolistnych siewek, bywają więc wysiewane i stąd, wobec zmienności cech potomstwa, mogą wynikać trudności w oznaczaniu odmian” (Seneta, Dolatowski 2008). Rzadko się zdarza, że siewki powtarzają piękny jaskrawopurpurowy kolor rośliny macierzystej.  

O odkryciu w parku w Sławięcicach TUTAJ.

’Undulatum’

Odmiana wymieniona w katalogu Diecka w 1885 r., znaleziona jako siewka w szkółkach w Zoschen. Brzeg liści falisty, nasada sercowata. W opisie Schwerina (1893) liście średniej wielkości, już za młodu pęcherzykowato pofałdowane, jakby powciskane; zęby na klapach krótkie lecz ostro zakończone; konary wyprostowane, lecz pokrój drzewa nie jest wąski; liście jesienią przebarwiają się na kolor ceglasty (terakota), nie żółty ani pomarańczowy. „Liście ± normalnego kształtu (?), ale powierzchnia blaszki nierówna, pęcherzasto pouwypuklana między nerwami, a brzegi blaszki z krótkimi zębami, falisto kędzierzawe” (Seneta 1991). Jako synonim Schwerin podaje ‘Incumbens’ (F. Pax, 1886), informację taką podają też Santamour i McArdle (1982). Hatch w „Cultivars of Woody Plants 2018-2020″ zamieszcza zdjęcie liści okazu posadzonego w 1907 r. w Highland Park Arboretum w Rochester w stanie Nowy Jork z adnotacją, że drzewo jest tak falbankowate, lśniące i spektakularne, że powinno być ponownie wprowadzone do sprzedaży. Być może ta odmiana jest gdzieś i u nas, ale nie rozpoznawana.

’Wittmackii’

Liście niesymetryczne; cały brzeg zdeformowany, jakby wygryziony; rozwijające się liście barwy miedzianej lub ciemnoczerwonobrązowej, później zielone z żółtym brzegiem i czerwonobrązowymi wypustkami. Odmiana opisana przez Schwerina w 1893 r. Obecnie brak w uprawie (van Gelderen, de Jong, Oterdoom 1994).

W starych parkach mogą skrywać się zapomniane odmiany drzew, które czekają na ponowne odkrycie. Jak wynika z powyższych opisów, niektóre z nich mogą być rozpoznane tylko przez krótki okres w roku, np. podczas rozwijania liści wiosną czy na początku lata.