Umiejętność rozpoznawania drzew po sylwetce daje dużo satysfakcji zwłaszcza zimą, kiedy widać szkielet, natomiast brakuje ułatwiających identyfikację liści, kwiatów czy owoców. Spójrzmy na pokrój niektórych gatunków drzew spotykanych w Łodzi.

Sylwetka dębu szypułkowego "Fabrykanta"
Charakterystyczna sylwetka dębu szypułkowego z parku im. Klepacza zwanego “Fabrykantem”, 27-02-2017

W Rejestrze Polskich Drzew Pomnikowych poświęcono widocznemu na zdjęciu powyżej “Fabrykantowi” obszerną notatkę w związku z jedynym w swoim rodzaju pokrojem tego dębu. Czytamy m.in., że należy on

“do najbardziej oryginalnych drzew w Polsce (a może i na świecie!), jest z pewnością najbardziej rozpoznawalnym drzewem Łodzi. Wyróżnia się on biegnącym poziomo, s-owatym konarem długości ponad 20m (!), dzięki któremu szerokość korony Fabrykanta osiągnęła imponującą wartość ponad 33 m”.

Wracamy do tematu.

Pokrojem nazywamy ogólny wygląd części nadziemnej drzew. Na pokrój drzewa składa się forma pnia i korony, w tym ułożenie konarów i gałęzi. Pokrój związany jest ze sposobem rozgałęziania się pędów (wierzchołkowym i bocznym). Pokrój jest cechą charakterystyczną. Wprawne oko odróżni z pewnej odległości po sylwetce nie tylko gatunki drzew, ale nawet niektóre odmiany. Nie jest to sztuka łatwa i wymaga wieloletniego treningu.

Sędziwy dąb szypułkowy (Quercus robur)
Typowy pokrój sędziwego dębu szypułkowego (Quercus robur) z parku Źródliska I, 08-04-2017

Pokrój zależy też od warunków oświetlenia, w jakich dane drzewo wyrasta. Drzewa swobodnie rosnące na otwartej przestrzeni mają rozłożystą koronę i są niższe niż rosnące w zwartych grupach drzewa tego samego gatunku, charakteryzujące się – w związku z dążeniem do światła – sylwetką bardziej strzelistą.

Brzozy brodawkowate (Betula pendula)
Brzozy brodawkowate (Betula pendula) posadzone w małej grupce w parku na Zdrowiu mają bardziej szerokie i nisko ugałęzione korony niż brzozy rosnące w lesie. Brzozę brodawkowatą łatwo odróżnić od innych drzew po białej korze i zwisających gałązkach; 27-03-2017

Opisując pokrój drzewa mamy zwykle na myśli okazy rosnące pojedynczo lub w luźnych grupach, np. w rzędach przy drodze, bo tylko w takich warunkach wytwarzają one charakterystyczną formę korony i pnia, która jest specyficzna dla poszczególnych gatunków lub odmian.

Wierzba płacząca (Salix sepulcralis 'Chrysocoma') nad stawem w parku
Wierzba płacząca (Salix x sepulcralis ‘Chrysocoma’) w Parku Julianowskim, 14-11-2016

Pokrój drzewa jest jednym z czynników stanowiącym o wyborze danego gatunku czy odmiany do sadzenia w terenach zielonych. Na przykład przy ulicach z uwagi na szczupłość przestrzeni sadzi się na ogół drzewa o wąskim pokroju, natomiast na rozległym trawniku efektownie wygląda dorodny okaz o szerokiej koronie lub grupa drzew o zróżnicowanych pokrojach.

Czerwonolistny buk zwyczajny (Fagus sylvatica 'Atropurpurea')
Piękny stary buk zwyczajny odmiany purpurowej (Fagus sylvatica ‘Atropurpurea’) o rozłożystej koronie w parku im. Klepacza, 02-05-2017

Znów mała dygresja. Czerwonolistny buk na zdjęciu powyżej według pomiarów z 2015 r w Rejestrze Polskich Drzew Pomnikowych miał wysokość 21,20 m i obwód pnia 4,29 m. Należy do najgrubszych buków w Łodzi.

Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba)
Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) o charakterystycznym pokroju na Uniwersyteckiej przy Narutowicza, 09-05-2017

I dalej o pokroju drzew.

Zespół konarów i gałęzi wyrastających z pnia tworzy koronę drzewa. Kształt korony zależy przede wszystkim od kąta, pod jakim gałęzie pierwszego rzędu (konary) odchodzą od osi głównej (pnia), a także od długości konarów. Im bardziej rozwarty jest ten kąt a dłuższe konary, tym szersza korona – i na odwrót.

Wierzba biała (Salix alba)
Wierzba biała (Salix alba) w Parku Julianowskim; w oddali przed amfiteatrem widać dwa młode dęby odmiany kolumnowej (Quercus robur ‘Fastigiata’); 08-01-2017

Na kształt korony wpływają również rozgałęzienia drugiego stopnia oraz zmiana wielkości kątów wzdłuż osi głównej (pnia). Konary dolne odchodzą zwykle od pnia pod większym kątem niż górne.

Lipa krymska (Tilia x euchlora)
Lipa krymska (Tilia x euchlora) w parku im. Matejki; widać dolne konary zwieszające się w charakterystyczny sposób; 06-01-2018

Kształt korony drzewa zmienia się z wiekiem. U starych drzew korona jest szeroka, bardziej zaokrąglona i rozłożysta, gdyż drzewo nie rośnie już w górę, natomiast rozgałęzia się na boki.

Stara czereśnia (Prunus avium)
Stara czereśnia (Prunus avium) przy ulicy Łagiewnickiej, 22-04-2017

U różnych autorów znajdziemy rozmaite klasyfikacje. Z grubsza ująwszy temat można rozróżnić następujące pokroje drzew:

  • pokrój stożkowaty, zwany niekiedy piramidalnym – takim pokrojem odznacza się szereg drzew iglastych (zwłaszcza niektóre odmiany) oraz niektóre drzewa liściaste, zwłaszcza w młodszym wieku (np. leszczyna turecka), lub odpowiednie ich odmiany; korona może być szerokostożkowata albo wąskostożkowata;
  • pokrój jajowaty – często spotykany kształt korony, ładnie widoczny np. u lipy srebrzystej;
  • pokrój kolumnowy – korona bardzo wydłużona, prawie równowąska jest charakterystyczna np. dla niektórych odmian żywotników, jałowców, topoli włoskiej; wyróżnia się pokrój szerokokolumnowy (zwany też cylindrycznym) lub wąskokolumnowy;
  • pokrój kulisty – niezbyt często spotykany; szczególnie dobrze widoczny u krzaczastych odmian drzew, które nie wykształcają pnia i dla uzyskania form piennych muszą być szczepione (np. klon zwyczajny ‘Globosum’);
  • pokrój zwisający – drzewa o gałęziach zwieszonych prawie pionowo do ziemi, zwane popularnie płaczącymi.

Często występują pokroje pośrednie, jak kulistojajowaty, stożkowatojajowaty itd.

Leszczyna turecka (Corylus colurna)
Młoda leszczyna turecka (Corylus colurna) o stożkowatym pokroju w Parku Staromiejskim, 02-04-2017
Dąb szypułkowy 'Fastigiata' (Quercus robur 'Fastigiata') o stożkowatym pokroju
Dąb szypułkowy ‘Fastigiata’ (Quercus robur ‘Fastigiata’) o stożkowatym pokroju w parku Poniatowskiego, 07-01-2017
Daglezja zielona odmiana sina (Pseudotsuga menziesii var. glauca)
Daglezja zielona odmiana sina (Pseudotsuga menziesii var. glauca) ma typowy dla wielu roślin iglastych stożkowaty pokrój; Park Poniatowskiego, 25-11-2017
Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa)
Lipa srebrzysta (Tilia tomentosa) o kulistym pokroju; Plac Komuny Paryskiej, 14-05-2017
Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides) o jajowatym pokroju
Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides) o jajowatostożkowatym pokroju w Ogrodzie Botanicznym w Łodzi, 01-04-2017
Wysmukłe topole włoskie (Populus nigra 'Italica') nad stawem
Wysmukłe topole włoskie (Populus nigra ‘Italica’) nad stawem przy ogrodzie Herbstów; 18-05-2017
Jałowiec wirginijski odmiany kolumnowej (Juniperus virginiana)
Jałowiec wirginijski odmiany kolumnowej (Juniperus virginiana) w ogrodzie przy Palmiarni; nie wiem która to jest konkretnie z kolumnowych odmian tego jałowca, ale przypomina ‘Pseudocupressus’ z opisu i zdjęcia w podręczniku Senety; bardzo piękny; 11-05-2017
Klon zwyczajny odmiany kulistej (Acer platanoides 'Globosum')
Klon zwyczajny odmiany kulistej (Acer platanoides ‘Globosum’) przy szpitalu CKD, 29-04-2017
Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) o kulistej koronie
Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) w Parku Julianowskim – przypuszczam, że może to być okaz odmiany kulistej (‘Umbraculifera’); 29-04-2017
Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) o kulistej koronie
Jeszcze jeden stary kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum) o kulistej koronie w ogrodzie przy pałacu Herbsta – w pełni kwitnienia, 18-05-2017
Wierzba płacząca (Salix sepulcralis 'Chrysocoma')
Wierzba płacząca (Salix sepulcralis ‘Chrysocoma’) przy ulicy Zachodniej, 22-04-2017
Brzoza brodawkowata 'Youngii' (Betula pendula 'Youngii')
Brzoza brodawkowata ‘Youngii’ (Betula pendula ‘Youngii’) o płaczącym pokroju w Ogrodzie Botanicznym w Łodzi, 10-04-2017
Młody okaz brzozy brodawkowatej odmiany Youngii (Betula pendula 'Youngii')
Młody okaz brzozy brodawkowatej odmiany Youngii (Betula pendula ‘Youngii’) na ulicy Jaracza przy Matejki, 20-04-2017
Topola chińska (Populus simonii)
Topola chińska (Populus simonii) przy ulicy Wojska Polskiego; ten gatunek topoli pokrojem trochę przypomina brzozę brodawkowatą; 01-05-2017
Topola chińska 'Fastigiata' (Populus simonii 'Fastigiata')
Topola chińska ‘Fastigiata’ (Populus simonii ‘Fastigiata’) przy Placu Komuny Paryskiej, 14-05-2017
Cyprysiki nutkajskie odmiany Pendula (Chamaecyparis nootkatensis 'Pendula')
Cyprysiki nutkajskie odmiany Pendula (Chamaecyparis nootkatensis ‘Pendula’) w ogrodzie przy łodzkiej Palmiarni; odmiana płacząca cyprysika nutkajskiego zalicza się w ogóle do najpiękniejszych drzew iglastych, a okazy z łódzkiej Palmiarni są niezwykle efektowne; 11-05-2017

Na koniec o kolejnym elemencie ułatwiającym rozpoznanie niektórych drzew w stanie bezlistnym – charakterystycznej podstawie (nasadzie) pnia. U starych jesionów wyniosłych (Fraxinus excelsior) często można obserwować, że drzewo jest “wyniesione” ponad poziom gruntu, jak gdyby chciało wyjść z ziemi.

Stary jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)
Najgrubszy w Łodzi jesion wyniosły (Fraxinus excelsior) w parku Helenów, 01-05-2017

Widoczny na zdjęciu powyżej jesion wyniosły z Parku Helenowskiego zgodnie z pomiarami w Rejestrze Polskich Drzew Pomnikowych miał w 2015 r. imponujący obwód pnia 4,16 m.

Z kolei stare osobniki wiązu szypułkowego czyli limaka (Ulmus laevis) mają u podstawy pnia charakterystyczne deskowate  nasady głównych korzeni.

Pomnikowy wiąz szypułkowy (Ulmus laevis)
Pomnikowy wiąz szypułkowy (Ulmus laevis) w Parku Julianowskim, 28-03-2017

Według pomiarów z 2015 r. w Rejestrze Polskich Drzew Pomnikowych widoczny na powyższym zdjęciu wiąz szypułkowy z Parku Julianowskiego miał obwód 4,24 m i wysokość 24,40 m.

4 komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *