Są drzewa, które trudno minąć obojętnie. Przechodząc obok pomnikowego wiązu szypułkowego rosnącego w Parku Julianowskim blisko alejki nad dolnym stawem zawsze muszę zrobić kilka zdjęć. Jest okazały i wyjątkowo urodziwy, z daleka przyciąga wzrok.

Wiąz szypułkowy
Pomnikowy wiąz szypułkowy z Parku Julianowskiego ma charakterystycznie urzeźbiony pień. 17-02-2019

Został pomnikiem przyrody na mocy Uchwały nr LXX/1817/18 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 18 kwietnia 2018 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody. Według załącznika do ww. uchwały ma 23 m wysokości i 438 cm obwodu pnia w pierśnicy (tj. na wysokości 1,3 m od ziemi). Mierzyłam obwód dnia 17 lutego 2019 r. i wyszło tyle samo – przy czym mierzyłam kilka centymetrów poniżej pierśnicy, bo na wysokości 1,3 m od ziemi jest niewielka narośl utrudniająca pomiar.

Wiąz szypułkowy
Nie wiem dlaczego na pomnikowych albo rzadkich drzewach umieszcza się budki dla ptaków. Mocowanie takich elementów zwiększa ryzyko infekcji u starego okazu i trochę go jednak oszpeca.  Jest tyle innych miejsc do zawieszenia budek. 17-02-2019

Wiąz szypułkowy (Ulmus laevis Pall.), zwany też limakiem, jest najczęściej spotykanym w łódzkich parkach spośród trzech rodzimych gatunków wiązów.

Konary wiązu szypułkowego
Ten okaz ma niski, gruby pień, który rozgałęzia się na szereg niemal pionowych konarów.  17-02-2019

Osiąga wysokość 20-30 m. Korona szeroka, pucharowato rozszerzona ku górze lub kopulasta. Drobne gałęzie często zwisają, zwłaszcza na peryferiach korony.

Liść wiązu szypułkowego
Liście wiązów wyróżniają się charakterystyczną asymetrią u nasady i podwójnym piłkowaniem na brzegu. 17-02-2019

Liście wiązu szypułkowego są uderzająco niesymetryczne u nasady. Mają w każdej połowie blaszki 12-19 nerwów bocznych, w dłuższej połówce o 3-4 nerwy więcej niż w krótszej. Nerwy boczne w wierzchołkowej części liścia prawie nigdy nie są rozwidlone – w przeciwieństwie do pozostałych krajowych wiązów. Ogonki liściowe dość długie (4-6 mm).

Kora wiązu szypułkowego
Wiąz szypułkowy ma na starych pniach korę podłużnie spękaną. 17-02-2019

Kora szarobrunatna, płytko podłużnie spękana lub łuszcząca się w drobne blaszki.

Wiąz szypułkowy na przedwiośniu
Teren pochylony w kierunku doliny rzeki Sokołówki. 28-03-2017

Z krajowych gatunków wiązów ten jest najbardziej odporny na tzw. chorobę holenderską i dlatego stosunkowo często spotyka się duże okazy. Choroba ta, znana równo od 100 lat, do dziś sieje spustoszenie wśród wiązów. W interesującej książce Marii Ziółkowskiej „Gawędy o drzewach” (1988) czytamy:

Położenie wiązów jest od kilkudziesięciu lat bardzo trudne i coraz trudniejsze. odkąd pojawiła się w Europie grafioza, groźna choroba naczyniowa wiązów, nazywana także holenderską chorobą wiązów, bo odkryta została w Holandii w roku 1919, liczebność tych drzew znacznie zmalała. Fitopatologowie (znawcy chorób roślin) podają, że choroba ta powodowana jest przez grzyb Graphium ulmi wtedy, kiedy obniża się stan wód gruntowych. Wiązy, którym zaczyna brakować wody, broniąc się, wytwarzają w naczyniach tzw. wcistki, a to wywołuje zmiany chorobowe, zwyrodnienia. Na chore drzewa rzucają się liczne owady pasożyty. Między innymi napastnikami – mały chrząszcz ogłodek wiązowiec, nosiciel grafiozy. Ponieważ jedynym ratunkiem przed rozprzestrzenianiem się tej choroby jest usuwanie i korowanie porażonych drzew – skutek wiadomy. Stefan Myczkowski, autor znakomitej książki pt. „Człowiek – przyroda – cywilizacja”, którą gorąco polecam każdemu, kto czuje się człowiekiem cywilizowanym, pisze w tymże dziele: „Osuszanie siedlisk wiązowych spowodowało pogrom wiązów w Europie i Ameryce. Ogrodnicy, leśnicy, architekci zieleni zrezygnowali z wiązów. Podczas objazdu Kanady, którego dokonałem z okazji II Kongresu Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody w roku 1972, obserwowałem, szczególnie w prowincji Ontario, całe cmentarzyska starych wiązów (Ulmus americana) w lasach i zadrzewieniach. Nikt już nawet nie trudził się usuwaniem ich nagich, okorowanych przez śnieg i słońce pni. Był to dziwnie przygnębiający widok, kontrastujący z tym czystym, poprzecinanym nowoczesnymi autostradami krajem, z różnobarwnymi osiedlami, lśniącymi samochodami i nowoczesnymi miastami. Widok martwych wiązów, zabitych przez odwodnienia (…) budził wiele refleksji”.

Pień wiązu szypułkowego
Pień tego wiązu wygląda jak plisowana spódnica. 19-04-2018

Bardzo charakterystyczne dla starszych wiązów szypułkowych są pnie deskowato rozszerzone u nasady. Listwy te zwane są przyporami. System korzeniowy głęboki i mocny, dzięki czemu wiązy należą do drzew najbardziej odpornych na działanie wiatru. Przypory solidnie zakotwiczają drzewo  w podłożu, dzięki czemu nawet okazy wewnątrz wypróchniałe żyją długo i nie poddają się nawałnicom. Charakterystyczna nasada pnia pozwala z daleka odróżnić wiąz szypułkowy od innych drzew.

Pień wiązu szypułkowego
Na pniu tabliczka z napisem „Pomnik przyrody”. A u nasady korony wyrosłą samosiejka klonu zwyczajnego. 19-04-2018

Pomnikowy okaz wiązu szypułkowego z parku na Julianowie ma przypory o trochę innym wyglądzie niż większość osobników – szersze, mniej wystające, mniej deskowate. Typowe nasady pnia tego gatunku można podziwiać na przykład w parku im. Andrzeja Struga.

Wiąz szypułkowy wiosną
W dolinie Sokołówki ma świetne warunki – głowę w słońcu, nogi w wodzie. 19-04-2018

Wiąz szypułkowy lubi żyzne, wilgotne gleby, nawet podmokłe. Lepiej znosi okresowy nadmiar wody niż zbyt suche stanowiska. Rośnie szybko, osiąga wiek 200-300 lat.

Wiąz szypułkowy
Pień pięknie urzeźbiony, korona nisko osadzona. 16-05-2017

W naturalnych warunkach wiąz szypułkowy można spotkać z rzadka na niżu w wilgotnych lasach liściastych, nad brzegami stawów, rzek, na łęgach, zwykle w towarzystwie topól i wierzb. Nie tworzy czystych drzewostanów, występuje jako domieszka. Jest najmniej wymagającym gatunkiem wiązu. Często sadzony w parkach, przy zabudowaniach, przy drogach. Wytrzymały na zanieczyszczenie powietrza. Dobrze rośnie w miastach.

Wiąz szypułkowy
Dolne konary charakterystycznie wychylone na boki. 16-06-2017

Zasięg wiązu szypułkowego obejmuje środkową, południowo-wschodnią i wschodnią Europę po Kaukaz. Wszędzie rozpowszechniony, ale nigdzie częsty.

Wiąz szypułkowy latem
Gałęzie w górnych partiach wzniesione pod kątem ostrym do osi drzewa tworzą kopulastą koronę. 12-08-2018

Bronisław Gałczyński tak pisał w wydanej w 1928 r. książce „Drzewa liściaste leśne i alejowe”:

Mamy w kraju — dziko rosnące — trzy gatunki wiązów: pospolity, który nie jest bardzo pospolity, górski, który nie jest bardzo górski (rośnie w górach, ale nie bardzo wysoko), i wreszcie szypułkowy (Ulmus pedunculata Fong.), który istotnie ma kwiaty i owoce na długich szypułkach.

Łatwo je odróżnić po liściach. Wszystkie wiązy mają liście krzywe: blaszka liściowa po jednej stronie niżej po ogonku schodzi, niż po drugiej — tak, iż dolne nerwy liściowe nie mają pary. Skrzywienie to największe jest u wiązu szypułkowego (zwykle aż trzy nerwy są bez pary). Oprócz tego liście tego wiązu są cienkie i pod spodem jasno, miękko owłosione.

Liście wiązu pospolitego mają skrzywienie mniejsze (zwykle dwa nerwy bez pary) i są dość grube, pergaminowate i nagie (tylko w pachwinach nerwów mają trochę włosków).

Wreszcie liście wiązu górskiego najmniej są skrzywione (tylko jeden nerw bez pary) i są obustronnie szorstko owłosione, oprócz tego są większe, niż u tamtych wiązów i kształt mają inny: ku wierzchołkowi są rozszerzone.

Pień wiązu szypułkowego
Obok wiązu rosną zarośla skrzydłorzecha kaukaskiego. 12-08-2018

W „Dendrologii” Włodzimierza Senety i Jakuba Dolatowskiego jest wzmianka, że wiąz szypułkowy był lokalnie (wsch. Podlasie) sadzony w całych wsiach jako ochrona przed rozprzestrzenianiem się pożaru.

Wiąz szypułkowy jesienią
Jesienią liście wiązu szypułkowego stają się cytrynowożółte. 11-10-2018
Wiąz szypułkowy
Przypuszczam, że wiąz ten należy do najstarszych drzew w Parku Julianowskim. Może mieć około 130 lat. Zdjęcie z dnia 05-11-2018 r.
Park i pałac w Julianowie w 1896 r.
Park i pałac w Julianowie na fotografii Bronisława Wilkoszewskiego z 1896 r. Być może któreś z widocznych młodych drzew to nasz wiąz szypułkowy (jeśli nie mylę kierunków).

Zdjęcie pochodzi z Wikipedii. Pałac został wybudowany około 1890 r., w tym samym okresie powstał park, do którego drzewa sprowadzano m.in. ze słynnych berlińskich szkółek Spaetha. Pałac niestety już nie istnieje, mimo to park należy do najpiękniejszych miejsc w Łodzi.

Wiąz szypułkowy zimą
Kora z daleka wydaje się dość gładka. 08-01-2017

Ten okaz jako jedyny jak dotąd wiąz na terenie Łodzi został uwzględniony w Rejestrze Polskich Drzew Pomnikowych.

Wiąz szypułkowy
Nisko położone tereny nadrzeczne, nawet okresowo zalewane, najlepiej nadają się pod uprawę wiązu szypułkowego. 17-02-2019

Cytat z książki Tadeusza Szymanowskiego „Drzewa ozdobne” wydanej przez wydawnictwo Arkady w 1957 r.:

Zastosowanie. Zadrzewienie terenów wilgotnych wzdłuż rzek, nad stawami, obniżeń terenowych, wśród pól itp. W dużych parkach krajobrazowych partie nisko położone i wilgotne wespół z olszą czarną i jesionem. Szerokie aleje, gościńce itp. Zdolność do wytwarzania odrostów korzeniowych może być wykorzystana do zadrzewień pochyłości zagrożonych przez erozję wodną. Gatunek długowieczny.

Wiąz szypułkowy
Na tej polance stał niegdyś pałac Heinzlów. W głębi pomnikowy kasztanowiec. 17-02-2019
Kora wiązu szypułkowego
Kora na pniu wiązu szypułkowego. 17-02-2019
Wiąz szypułkowy
Kora na konarach wiązu szypułkowego. 17-02-2019
Wiąz szypułkowy wiosną
Na wielkiej łące. 16-05-2017

We wspomnianej już książce Marii Ziółkowskiej znajdziemy  opis zastosowania wiązów w lecznictwie ludowym – oto fragment:

W polskiej medycynie ludowej również spotykamy się z wiązem. Wywarem z liści obmywano „paskudniki”, czyli swędzące liszaje. Suszone liście dodawano zimą do paszy owcom i kozom, by pobudzić w nich mleczność, jak też wołom, aby dodać im animuszu.

O wiązach w praktycznej fitoterapii pisał dr Henryk Różański.

Wiąz szypułkowy latem
Koszmar z ulicy Wiązów? 09-08-2017

Szeroki opis wiązu szypułkowego znajdziecie TUTAJ.

2 komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *