Zielona Ostoja – między Centralną a Wycieczkową

Zgodnie z powstającym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego teren zielony o powierzchni około 14 ha pomiędzy ulicami Centralną i Wycieczkową na Marysinie, w otulinie Lasu Łagiewnickiego, ma być przeznaczony pod zabudowę mieszkaniową. Sympatycy Zielonej Ostoi nie zgadzają się z taką decyzją i chcą zachować zieleniec w stanie zbliżonym do obecnego. Byłam tam 31 maja i 7 czerwca br. z misją rozpoznania roślinności.  

Jest to teren dawnych szkółek miejskich zlikwidowanych w 1992 r. Znalazłam garść informacji na temat historii Łódzkiego Przedsiębiorstwa Ogrodniczego w publikacji „Ogrody nad Łódką” pod redakcją prof. Romualda Olaczka, wydanej w 2010 r. w serii „Parki i ogrody Łodzi”. Opowiadał też o szkółkach ich długoletni pracownik pan Janusz Wybór podczas wycieczki rowerowej w dniu 12-07-2020 r.

Nie wszyscy wiedzą, że Łódź jako pierwsze z dużych miast powołała w 1928 r. Wydział Plantacji Miejskich, na którym wzorowały się inne miasta. To na skutek interwencji Wydziału Plantacji (którego naczelnikiem był wówczas Stefan Rogowicz) zarząd miejski w 1937 r. zaniechał rozpoczętej już parcelacji terenów leśnych w Łagiewnikach i objął je w administrację jako lasy komunalne. Szkółki na Marysinie III powstały w 1937 r.  na powierzchni 10 ha. Długoletnim kierownikiem szkółek był ogrodnik Adam Wybór, stryj pana Janusza.

Produkcja szkółkarska obejmowała imponujące ilości drzew i krzewów ozdobnych iglastych oraz liściastych. W 1941 r. powiększono o 25 ha teren szkółek na Marysinie III, gdyż materiał szkółkarski był potrzebny władzom okupacyjnym dla obsadzania obiektów wojskowych, maskowania schronów i zalesień. Sprowadzano też dużo materiału roślinnego ze szkółek Spaetha z Berlina.

Po zakończeniu wojny zakład szkółkarski na Marysinie III przy ulicy Azbestowej (obecnie Ekologicznej) zarządzany był przez Wydział Plantacji. Zapotrzebowanie na materiał szkółkarski było bardzo duże i wzrastało w miarę upływu lat, poszerzał się również asortyment. Miejskie Zakłady Szkółek Drzew i Krzewów Ozdobnych były jednymi z największych w Polsce, tak pod względem ilości, jak i asortymentu produkowanych w nich roślin (około 300 gatunków i odmian drzew i krzewów). Rośliny z łódzkich szkółek były również eksportowane. Zakład przy ul. Azbestowej zajmował powierzchnię 23,5 ha.

W latach sześćdziesiątych przeznaczono część terenu szkółek pod budowę  osiedla mieszkaniowego. Szkółki istniały do 1992 r., tj. do momentu likwidacji Łódzkiego Przedsiębiorstwa Ogrodniczego.

Pozostały po szkółkach jedyne w swoim rodzaju pasowe nasadzenia różnych gatunków drzew, które zdecydowanie wyróżniają to miejsce na zdjęciach satelitarnych. Ten teren jest czymś wyjątkowym. Zwykle nasadzenia na terenach zieleni są niezbyt regularne, a tutaj mamy do czynienia z niezamierzonym wprawdzie, ale niepowtarzalnym geometrycznym efektem. Pasy te to zagony z drzewami, które były przeznaczone do przesadzenia, lecz w związku z likwidacją szkółek pozostawiono je w spokoju. Przez kilkadziesiąt lat stały się lasem wysokich drzew rosnących w dużym zagęszczeniu. W skupiskach są smukłe i bardzo wysokie, a tam gdzie rosną pojedynczo mają korony nisko osadzone, a gałęzie malowniczo sięgają ziemi.

Drzewa mają rzadko spotykany w mieście naturalnie piękny pokrój, gdyż latami nie były formowane. Jest też wiele ogromnych krzewów, stanowiących kryjówkę dla dzikich zwierząt, których tu nie brakuje. Taki układ roślin drzewiastych jest nie do przecenienia i nie do odtworzenia – trzeba by czekać kilkadziesiąt lat, by uzyskać podobny efekt.

To zagęszczenie i pasowość całego układu, wyraźnie widoczne w terenie, stanowi o unikalności kompozycji. Gęste ściany zieleni poprzedzielane polanami tworzą „wnętrza” idealne na rodzinne pikniki, relaks na łonie natury czy podglądanie przyrody. Jest niezwykłej urody zagajnik brzozowy, gdzie często spotyka się odpoczywających ludzi, i cieniste alejki wśród wysokich drzew. Rosną na polankach rodzime dęby szypułkowe i bezszypułkowe z nisko osadzonymi konarami, są też wysokie i chude, gęsto nasadzone amerykańskie dęby czerwone.

Naturalnym i niemal bezkosztowym rozwiązaniem jest pozostawienie tego terenu w stanie zbliżonym do obecnego i przeznaczenie go na park miejski, już gotowy, bardzo gęsto zadrzewiony, wpływający korzystnie na mikroklimat i zarazem polepszający klimat miasta, cenny przyrodniczo, idealny dla różnych form aktywności fizycznej i relaksu, stanowiący strefę buforową dla pobliskiego Lasu Łagiewnickiego. Podobny park „Źródła Olechówki” funkcjonuje po drugiej stronie miasta, na Olechowie.

Przeglądając roślinność zauważyłam wśród drzew m.in. takie gatunki, jak na przykład: brzozy brodawkowate (Betula pendula), czeremchy amerykańskie (Prunus serotina), dęby bezszypułkowe (Quercus petraea), w tym okaz o obwodzie pnia blisko 2 m, dęby czerwone (Quercus rubra), dęby szypułkowe (Quercus robur), graby zwyczajne (Carpinus betulus), jarzęby pospolite, czyli jarzębiny (Sorbus aucuparia), jarzęby szwedzkie (Sorbus intermedia), klony jawory (Acer pseudoplatanus), klony jesionolistne (Acer negundo), klony polne (Acer campestre), klony srebrzyste (Acer saccharinum), klony zwyczajne (Acer platanoides), w tym również w odmianie ‘Globosum’, leszczyny tureckie (Corylus colurna), w tym duży wyjątkowo piękny okaz, leszczyny zwyczajne (Corylus avellana) przyciągające wiewiórki i ptactwo, lipy drobnolistne (Tilia cordata), które dają samosiew, modrzewie europejskie (Larix decidua), imponujące topole balsamiczne NE 42 (Populus NE 42), topole osiki (Populus tremula), topole szare (Populus x canescens), wierzby iwy (Salix caprea), wierzby płaczące (Salix x sepulcralis ‘Chrysocoma’), złotokapy zwyczajne (Laburnum anagyroides), robinie akacjowe (Robinia pseudoacacia), w tym bardzo duży okaz o obwodzie pnia około 3 m. Być może znajdą się wśród ogromnej ilości drzew unikalne gatunki czy odmiany, jednak wymaga to dokładnego zbadania terenu. Są też drzewa owocowe – cenne, bo dostarczające pokarmu ludziom i zwierzętom: orzechy włoskie, jabłonie, śliwy ałycze, węgierki, dzikie czereśnie.

Wiele drzew wygląda jak żywe rzeźby, gdyż mają pnie malowniczo powykrzywiane, są też formy wielopniowe. Zastanawiałam się, skąd tak duża ilość drzew o interesujących sylwetkach – być może wykopywano ze szkółki do przesadzenia „prawidłowe” drzewa o pojedynczych prostych pniach, a nietypowe zostawiano. Być może po wycięciu drzewa odrastało z pnia kilka pędów. Bardzo często okazy tych samych lub różnych gatunków drzew są ze sobą pozrastane pniami lub konarami. Przyciąga to uwagę i budzi podziw. W miarę starzenia się i poszerzania pni będą coraz bardziej efektowne.

Spośród krzewów spotkałam m.in. potężne okazy tawuł, jaśminowców, forsycji, pęcherznicy kalinolistnej, śnieguliczki, krzewuszki.

W runie oprócz pospolitych i niekiedy inwazyjnych gatunków (na polanach nawłoć kanadyjska, tu i ówdzie pod drzewami niecierpek drobnokwiatowy) widziałam paprocie, konwalie, kępę kokoryczki wielokwiatowej, kępę kosaćców syberyjskich, dużo dziurawca, bodziszek cuchnący i wiele innych roślin zielnych. Byliny leśne zapewne dostały się tu za sprawą człowieka, gdyż był to teren uprawny i rodzima roślinność została przed wielu laty zniszczona. W pobliżu, przy zbiorniku na Wycieczkowej, jest fragment lasu, który nie był nigdy zamieniony w pole uprawne, i dlatego zachowały się tu tzw. rośliny wskaźnikowe starych lasów: zawilec gajowy, konwalie majowe, konwalijka dwulistna, przytulia wonna, szczawik zajęczy. Są to gatunki leśne, które z różnych powodów nie są w stanie skolonizować izolowanych przestrzennie siedlisk lub czynią to bardzo wolno, w czasie mierzonym setkami lat.

Mimo to przez kilkadziesiąt lat, po zaprzestaniu użytkowania przez człowieka, wytworzył się w tym miejscu ekosystem cenny przyrodniczo, skomplikowany, zadziwiający różnorodnością biologiczną, bogactwem i rozmaitością form życia, roślin i zwierząt. Mieszkają tu wiewiórki, jeże, sarny, lisy, dziki, nietoperze (teren znajduje się z zasięgu 12 gatunków nietoperzy występujących w Lesie Łagiewnickim), drobne ssaki, płazy (w ramach wizji lokalnych biolodzy z UŁ stwierdzili obecność żaby trawnej, ropuchy szarej, ropuchy zielonej),  gady, wiele gatunków ptaków (w tym m.in. wilga, dzięcioł pstry duży, piegża, dzwoniec, cierniówka, piecuszek, pierwiosnek, zaganiacz, muchołówka szara), motyli (w tym czerwończyk nieparek objęty ścisłą ochroną gatunkową), kilka gatunków trzmieli (objęte ochroną częściową), chrząszcze i inne bezkręgowce. Ich występowanie na tak niewielkim terenie świadczy o dużym znaczeniu zieleńca dla utrzymania różnorodności gatunkowej zwierząt w Łodzi. Zielona Ostoja jest miejscem ich żerowania i rozrodu. Biolodzy zalecają inwentaryzację przyrodniczą tego obszaru oraz utrzymanie go w stanie zbliżonym do obecnego.

Sprzedaż działek w tym miejscu pod jakąkolwiek zabudowę spowodowałaby zagładę zadrzewień – gdyż ludzie lubią drzewa, ale nie w swoim ogrodzie. Bo drzewa „śmiecą”, zacieniają, mogą przewrócić się na dom, kryją się w nich natrętne owady i hałaśliwe ptactwo. Łatwo to zaobserwować na terenach, gdzie powstają ogrodzone nowe osiedle mieszkaniowe – wycina się tam „dzikie” drzewa, sadzi ugrzecznione iglaki, zakłada perfekcyjne trawniki.

Dlatego należy zadrzewione dzikie miejsca w mieście chronić, a nie niszczyć – tym bardziej, że w wyniku zmian klimatycznych i występowania bardzo suchych lat utrzymanie nowo zasadzonych drzew i zieleńców w mieście jest trudne, wymaga dużych środków finansowych na podlewanie, pielęgnację, zakup drzew. Każde wycięte drzewo oznacza pogorszenie klimatu miasta.

Roślinność istniejąca na terenie między Centralną a Wycieczkową nie wymaga praktycznie żadnych nakładów finansowych, oprócz systematycznego uprzątania śmieci (ostatnio kilkadziesiąt worków śmieci uzbierali tam podczas sobotniej akcji okoliczni mieszkańcy) i podkaszania nawłociowych zarośli. Ze względu na to, że jest to teren bardziej cenny przyrodniczo niż możemy sobie wyobrazić, należy zrezygnować z planów jego sprzedaży pod zabudowę.

Na terenie zieleńca między Centralną a Wycieczkową zachowało się w dobrym stanie 6 betonowych podstaw umieszczonych na planie elipsy. Jest to pozostałość po niemieckiej baterii przeciwlotniczej, wchodzącej w skład systemu czynnej obrony przeciwlotniczej okupowanej Łodzi. Co ciekawe podstawy są jedną z niewielu stricte militarnych pamiątek, związanych z latami II wojny światowej, pozostałych na terenie miasta. Podczas wycieczki rowerowej o militarnej stronie Zielonej Ostoi szczegółowo opowiadał uczestnikom Dominik Bartłomiejczyk, pasjonat historii wojskowości i militariów.