Oliwnik baldaszkowy

Oliwnik baldaszkowy (Elaeagnus umbellata Thunb.) nie jest popularny w zieleni miejskiej w Łodzi, choć wydaje się bardziej efektowny od częściej spotykanego oliwnika wąskolistnego  (Elaeagnus angustifolia L.). Jesienią oliwnik baldaszkowy przyciąga uwagę masą atrakcyjnych czerwonych owoców, które wyglądają jak pomalowane brokatowym lakierem do paznokci. Owoce oliwnika baldaszkowatego zawierają wielokrotnie więcej likopenu niż pomidory. Likopen jest pomarańczowoczerwonym naturalnym barwnikiem z grupy karotenoidów o silnych właściwościach przeciwutleniających.

OPIS

Oliwnik baldaszkowy (Elaeagnus umbellata Thunb.) należy do rodziny oliwnikowatych (Elaeagnaceae).

POCHODZENIE

Oliwnik baldaszkowy w naturalnych warunkach występuje na Dalekim Wschodzie, od Himalajów po Półwysep Koreański, Japonię, Chiny. W Japonii znany jako akigumi, taka też jest nazwa handlowa owocowych form krzewu. W 1830 r. z Japonii i Chin oliwnik wąskolistny został sprowadzony do Ameryki Północnej. W latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku był tam rozpowszechniany jako krzew glebochronny i źródło pokarmu dla dzikich zwierząt. W niektórych rejonach zdziczał i stał się rośliną inwazyjną – podobnie zresztą jak oliwnik wąskolistny. Ptaki żywiące się owocami roznoszą nasiona po okolicy powodując rozprzestrzenianie się krzewu, który tworzy kolczaste zarośla i zagłusza miejscową florę. W Europie oliwnik wąskolistny znajduje się na liście roślin inwazyjnych we Francji, Włoszech, Belgii. Natomiast w Wielkiej Brytanii nie wydaje się być inwazyjny. Podobnie w Rosji nie wykazuje agresywności. U nas bardziej popularny gatunek, czyli oliwnik wąskolistny, jak dotąd nie sprawia problemów. Należy jednak zachować czujność.

POKRÓJ

Oliwnik baldaszkowy jest krzewem szerokim i rozłożystym, osiągającym u nas zwykle wysokość 1,5-2 m. Nie produkuje rozłogów, nie tworzy zarośli.

PĘDY

Pędy srebrzystobiałe lub żółtawobrązowe, często z ostrymi cierniami.

LIŚCIE

Liście skrętoległe, jajowate lub podługowate, 5-8 cm długości i 2,5 cm szerokości, często kędzierzawo pofalowane na brzegach. Dojrzałe liście są charakterystycznie dwubarwne: z wierzchu zielone z białymi kropkami (za młodu gęsto kropkowane), od spodu błyszcząco srebrzyste.

KWIATY

Kwiaty żółtawobiałe, 8-9 mm długości, zebrane w baldaszki po 5-10 sztuk, słodko pachnące, nektarodajne, zapylane przez owady. Pojawiają się w maju i czerwcu.

OWOCE

Owoce czerwone, prawie kuliste, 6-9 mm średnicy, z kropkami jasnych tarczek, soczyste, jadalne.

GDZIE ROŚNIE

Oliwnik baldaszkowy jest cennym krzewem glebochronnym, szczególnie przydatnym do utrwalania skarp, piaszczystych i żwirowatych gleb, rekultywacji zdegradowanych gruntów. Nadaje się na szerokie żywopłoty, może być stosowany jako osłona przed wiatrem. Korzenie mają zdolność wiązania azotu z powietrza – podobnie jak u oliwnika wąskolistnego, rokitnika, olchy czy roślin motylkowych. Dzięki zdolności samonawożenia może szybko rosnąć nawet na bardzo słabym gruncie. Rozrośnięte krzewy są bardzo wytrzymałe na upały i suszę. Oliwnik toleruje różne rodzaje podłoża, lecz najlepiej rośnie na lekkich, przepuszczalnych, niezbyt żyznych glebach. Źle się czuje w miejscach podmokłych. Doskonale znosi zasolenie. Światłożądny, wymaga słonecznego stanowiska. Mrozoodporny. Świetnie radzi sobie w warunkach miejskich. Z uwagi na dwubarwne liście, pięknie pachnące kwiaty i błyszczące czerwone owoce jest efektownym krzewem ozdobnym.

W ŁODZI

Oliwnik baldaszkowy rośnie w ogrodzie botanicznym w Łodzi w dziale arboretum.

W KUCHNI

Owoce oliwnika baldaszkowego są soczyste i jadalne na surowo lub po ugotowaniu. Nadają się na dżemy, sosy, do ciast, do suszenia, na „skórkę” owocową. Choć są drobne (przeciętna masa owocu 137 mg), owocowanie jest z reguły bardzo obfite. Każdy z owoców zawiera jedno duże nasiono (pestkę) – twarde, skórzaste, lecz dające się przeżuć. Zebrane owoce są stosunkowo trwałe – można je przechowywać przez około 2 tygodnie w temperaturze pokojowej. Owoce oliwnika mają w pełnej dojrzałości przyjemnie kwaskowy smak podobny do smaku porzeczki, żurawiny czy granatu. Przy czym jak u wielu innych krzewów smak owoców jest cechą osobniczą – niektóre okazy dają owoce cierpkie, inne bardziej słodkie. Zwykle bywają słodsze w ciepłych rejonach.Niezbyt dojrzałych owoców oliwnika lepiej nie próbować, są silnie ściągające i nieprzyjemnie cierpkie.

Wyselekcjonowano ozdobne odmiany oliwnika wąskolistnego bardzo obficie owocujące (np. ‘Cardinal’, ‘Red Wing’), a także o smaczniejszych owocach (np. ‘Jazbo’), u nas jednak jest on jak dotąd mało popularny, zarówno jako krzew dekoracyjny, jak i owocowy.

SKŁAD

Owoce oliwnika baldaszkowatego są niezwykle bogate w karotenoidy. Zawierają nawet 17 razy więcej likopenu niż pomidory. Ponadto w owocach występuje około 8,3% cukrów, 4,5% białka, 1% składników mineralnych, sporo nienasyconych kwasów tłuszczowych, flawonoidy, dużo witaminy E, około 12 mg% witaminy C.

W FITOTERAPII

Oliwnik baldaszkowy był stosowany w medycynie ludowej. Kwiaty mają działanie ściągające, nasercowe i pobudzające. Nasion (pestek) używano jako środka wykrztuśnego w leczeniu kaszlu. Olej wyciśnięty z nasion stosowano w dolegliwościach płucnych. Prowadzone są badania nad przeciwnowotworowym działaniem owoców oliwnika baldaszkowego.

ROŚLINA AROMATYCZNA

Interesujące informacje o oliwniku znalazłam w książce Jacka Stauba “75 Remarkable Fruits For Your Garden” wydanej w 2008 r. W starożytnej Persji uważano, że wonne kwiaty oliwnika mają tak pobudzający erotycznie wpływ na kobiety, że kiedy drzewka te kwitły, mężczyźni zwyczajowo trzymali żony i córki pod kluczem.

CIEKAWOSTKI

Pomimo że oliwniki nie są spokrewnione z prawdziwymi oliwkami, łacińska nazwa botaniczna rodzaju oliwnik (Elaeagnos) pochodzi od „elaia”, greckiego określenia oliwy z oliwek, co z kolei ma swe korzenie w „Elais”. Jedna z trzech wnuczek Dionizosa, Elais, wraz ze swymi siostrami Ojno i Spermo, były odpowiednio boginiami oliwy, wina i ziarna. Każda z nich miała cudowny dar zamieniania wszystkiego czego dotknęła w odpowiedni produkt. Druga część łacińskiej nazwy „agnus” pochodzi od greckiego „hagnos”, co znaczy „czysty”, dlatego Elaeagnus znaczy „czysta oliwa z oliwek”, chociaż mimo srebrzystych liści krzew nie jest oliwką. (wg: Jack Staub, 75 Remarkable Fruits For Your Garden, 2008 r.)
Łacińska nazwa gatunkowa „umbellatus” oznacza „baldaszkowy”, co odnosi się do kwiatów zebranych w baldaszki.